________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७ सू.४२ अणुव्रतानां दिग्वतानां पञ्चातिवारा: ३१९ भ्युदयनिःश्रेयप्तविषये सन्दिहानजनपृष्टेन तथार्थमजानताहिपादिसम्पृक्तम्, विपरीतोपदेशदानं-मृषोपदेशः ४ कूटलेखकरणम् कूटम् असद्भूतं वस्तु तस्य लेख: तद्रूया क्रिया कूटलेखक्रिया-परवञ्चनार्थ मन्यदीयमुद्राङ्कित लिपेग्नुकृत्यलेखनम् ५ न्यासापहारलेखनं च। इत्येते सहसाभ्याख्यानादिकाः पञ्च स्थूल मृषावाद विरमणलक्षण द्वितीयाणुव्रतस्याऽतिचारा ज्ञातव्या न समाचरितव्याः ॥४२॥
तत्वार्थ नियुक्ति:-पूर्व तावद्-देशतोऽहिंसालक्षणपथमाणुव्रतस्य बन्धवधा. दयः पश्चातिचाराः प्ररूपिताः, सम्पति-क्रमप्राप्तस्य स्थूलमृपावादविरमण लक्षण द्वितीयाणुव्रतस्य सहसाभ्याख्यानादीन् पञ्चातिचारान् परूपयितुमाहदेना मृषोपदेश है अर्थात् इम लोक संबंधी अभ्युदय या परलोक संबंधी मोक्ष आदि के विषय में सन्देहशील किसी पुरुष के पूछने पर, तत्त्वार्थ को जानते हुए भी हिंसायुक्त विपरीत उपदेश देना मृषोपदेश है। असद्भन तथ्य का लेखन करना अर्थात् दूसरों को धोखा देने के लिए अन्य मोहर आदि से युक्त लीपिका अनुकरण करना या झुठे दस्तावेज वहीखाते आदि लिखना कूर लेखकरण कह लाता है ! किसी की धरोहर का अपहरण कर लेना न्यासापहार है। यह सहसाभ्याख्यान आदि स्थूल मृषावाद विरमणव्रत के पांच अति. चार जानने चाहिए पर इनका आचरण नहीं करना चाहिए ॥४२॥
तत्वार्थनियुक्ति-एकदेश हिंसात्याग रूप प्रथम अणुव्रत के पांच अतिचारों का प्ररूपण पहले किया गया है। अब कम प्राप्त स्थूल मृषावाद विरमण नामक दुसरे अणुव्रत के महमाभ्याख्यान आदि સંબંધી અભુદય અથવા પરક સંબંધી મોક્ષ વગેરેના વિષયમાં શંકાશીલ કે પુરૂષના પૂછવાથી, તવાને ન જાણતા હેવા છતાં પણ હિંસાયુક્ત વિપરીત ઉપદેશ આપવો એ મૃષપદેશ છે. અસદુભૂત સત્યનું લેખન કરવું અર્થાત્ બીજાને છેતરવા માટે બીજાની મેહર વગેરેથી યુક્ત લીપિનું અનુકરણ કરવું અથવા બેટા દસ્તાવેજ ખાતાવહી વગેરે લખવા કૂટલેખકરણ કહેવાય છે. કેઈની થાપણ એળવવી ન્યાસાપહાર છે. સહસાભ્યાખ્યાન આદિ સ્થૂળ મૃષાવાદ વિરમણ વ્રતના આ પાંચ અતિચાર જાણવ ચોગ્ય છે પરંતુ આચરવા યોગ્ય નથી. મારા
તત્વાર્થનિર્યુક્તિ–એકદેશ હિંસાત્યાગ રૂપે પ્રથમ અણુવ્રતના પાંચ અતિચારનું પરૂપણ પહેલા કરવામાં આવ્યું છે. હવે ક્રમ પ્રાપ્ત સ્થળમૃષ વાદ વિરમણ નામના બીજા અણુવ્રતના સહસાવ્યાખ્યાન આદિ પાંચ અતિચારની
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
