________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७.४० सम्यग्दष्टे: पञ्चातिधारा: ३११ विकल्पा भवन्ति, तद्यथा सत्वम् १ असत्वम् २ सदसत्वम् ३ अवाच्यत्वं चेति, इति रीत्या सप्तषष्टिविकल्पा भवन्ति । तद्यथा-'जीवः सन्नितिको जानिति ? एचम-जीवोऽसन्नित्यपि को जानाति' इत्यादि । एवम्-सतः १ असत:-२ सदसतो३ ऽशाच्यस्य४ वा किम् उत्पत्तिर्भवतीति को जानाति, इत्यादि वैनयिकानां मते द्वात्रिंशद्विकल्पाः, यथा-'कायेन-वचसा-मनसा-दानेन चेत्येभि चतुभिः प्रकारैः सुर-१ नृपति २ मुनि-३ ज्ञानि ४ स्थविरा ५ ऽधम ६, मातृ ७ पितषु ८ अष्टसु विनय वैयावृत्यप्रधानाः सन्तो वैनयिकाः तेषां सपर्या कुर्वन्ति, इत्येव मष्टानां चतुर्मिणितत्वे द्वात्रिंशभेदा भवन्ति अनभिगृहीताः पुनः सांसारिक वैषयिकभोगसुख पराणां पुरुषाणां निःश्रेयससुखं व्यर्थम्, प्रकृष्टैश्वर्य सम्पत्तिहोते हैं। इन सठ विकल्पों में उत्पत्ति के चार विकल्प सत्त्व, असत्व, सदसरथ और अवाच्यत्व-और जोड देने से सडतठ भेद हो जाते हैं। जैसे-जीव सत् है, यह कौन जानता है ? जीव असत् है, यह कौन जाने ? इत्यादि । इसी प्रकार कौन जानता है कि सत् की उत्पत्ति होती है, असत् की उत्पत्ति होती है, सदसत् की उत्पत्ति होती है अथवा अवाच्य की उत्पत्ति होती है ?
वैनयिकों के बत्तीस भेद हैं। उनकी मान्यता है कि काय से, वचन से, मन से और दान से, इस प्रकार चार प्रकार से (१) सुर (२) नृपति (३) मुनि (४) ज्ञानि (५) स्थविर-वृद्ध (६) अधम (७) माता
और (८) पिता, इन आठ का विनय-वैयावृत्य करना चाहिए। वे लोग इनकी पूजा करते हैं । इस प्रकार आठ का चार के साथ गुणाकार करने पर (३२) बत्तीस भेद होते हैं। ઉત્પત્તિના ચાર વિકલપ સત્વ, અસત્ત્વ, સદસત્વ અને અવાચ્યત્વને ઉમેરી દેવાથી સડસઠ ભેદ થઈ જાય છે જેમ કે-જીવ સત્ છે એ કોણ જાણે છે, જીવ અસત્ છે કેણુ જાણે છે ! વગેરે એવી જ રીતે કે જાણે છે કે સતની ઉત્પત્તિ થાય છે, અસત્ની ઉત્પત્તિ થાય છે, સદસની ઉત્પત્તિ થાય છે અથવા અવાચ્યની ઉત્પત્તિ થાય છે?
વૈયિકોના બત્રીસ ભેદ છે. તેમની માન્યતા એવી છે કે કાયાથી, વચનથી, મનથી અને દાનથી એ રીતે ચાર પ્રકારથી (૧) સુર (૨) નૃપતિ (3) मुनि (४) ज्ञानि (५) स्थविर-वृद्ध (6) अधम (७) माता भने (८) पिता આ આઠેની વિનયવૈયાવૃત્ય કરવા જોઈએ. તે લોકે એમની પૂજા કરે છે. આ રીતે આઠને ચાર સાથે ગુણાકાર કરવાથી (૩૨) બત્રીસ ભેદ થાય છે,
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
