________________
तत्वार्थ सत्रे
तत्वार्थदीपिका - पूर्व सूत्रे हिंसादिलक्षणपञ्चविधावतेषु यथाक्रमं हिंसाऽव्रतमैथुनस्वरूपं निरूपितम्, सम्मति पञ्चमं परिग्रहस्वरूपमत्रतं प्ररूपयितुमाह'मुच्छा परिग्गहो' इति ममेदमिति ममतालक्षणा रागादि मनोऽभिलाषरूपा aarti गोमहिषगजाश्त्रमणिरत्नादीनां चेतनाऽचेतनानां रागादीनाम् उपधीनाश्च संरक्षणाऽजैन संस्कादिलक्षणा ममस्वरूपाऽऽयुक्तिः अभिष्वङ्गः परिग्रह उच्यते । तथा च शास्त्रमर्यादोक्त धर्मोपकरणाऽतिरिक्त वस्तुनि ममत्वमपि मूर्च्छा रूपः परिग्रहः । उक्तश्च
बाल ग्रन्थ विहीना - दरिद्रमनुजाः स्वपापतः सन्ति । पुनरभ्यन्तर सङ्ग त्यागी लोकेषु दुर्लभो जीवः | १ || इवि तत्वार्थदीपिका --हिंसा आदि पांच अव्रतों में से पहले अनुक्रम से हिंसा, असत्य, स्तेय और मैथुन के स्वरूप का निरूपण किया गया, अब पांचवें अवत परिग्रह के स्वरूप का प्ररूपण करते हैं
मूर्छा परिग्रह है, अर्थात् 'यह मेरा है' इस प्रकार ममता जिसका लक्षण है, जो मन की अभिलाषा रूप है, गाय, भैंस, बकरी, अश्व मणि और रत्न आदि चेतन एवं अचेतन पदार्थों का, रागादि का तथा उपधियों का संरक्षण, अर्जन और संस्कार आदि जिसका लक्षण है, ऐसी ममता रूप आसक्ति या वृद्धि को परिग्रह कहते हैं, इस प्रकार शास्त्रोक्त धर्मोपकरणों के सिवाय दुसरी वस्तुओं का संग्रह करना मूच्र्छा है। शास्त्रोक्त वस्तुओं में भी यदि ममत्व हो तो वह भी मूर्छा परिग्रह है । कहा भी है
अपने पूर्वोपार्जित पाप कर्म के उदय से बाह्य परिग्रह से विहीन તત્ત્વાર્થં દીપિકા—હિ’સા આદિ પાંચ અત્રતામાંથી પહેલા અનુક્રમથી હિંસા, અસત્ય, સ્તેય અને મૈથુનના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું હૅવે પાંચમાં અવ્રત પરિગ્રહના સ્વરૂપનું પ્રરૂપણ કરીએ છીએ
મૂર્છા પરિગ્રહ અર્થાત્ આ મારૂ છે' એ રીતે મમતા જેનુ' લક્ષણ छे, के भननी व्यलियाषा ३५ छे, गाय, लेस, जारी, घोडी, अभिने રત્ન આદિ ચેતન અને અચેતન પદાર્થોન, રાગાદિના તથા ઉપધિનુ સ'રક્ષણ, અર્જુન અને સÚÆાર વગેરે જેના લક્ષણ છે, એવી મમતારૂપ આસકિત અથવા લાભને પરિગ્રહ કહે છે. આ રીતે શાસ્ત્રક્ત ધર્માંપકરણા સિવાય બીજી વસ્તુઓના સંગ્રહ કરવા મૂર્છા છે-શાસ્ત્ર!ક્ત વસ્તુઓમાં પણ જો મમત્વ હાય તે તે પણ મૂર્છારૂપ પરિગ્રહ છે. કહ્યુ પણ છે
પાતાના પૂર્વપાર્જિત પાપકમના ઉદયથી માહ્ય પબ્રિડુથી વિહીન
२७४
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
