________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ७ . २८ मैथुनस्वरूपनिरूपणम्
२७३
परिमाण गृहत्वादात्मा ब्रह्म स एव चरणं चर्य ब्रह्म आत्मनः सेवनम् आत्मनि मरणपर्यन्तं न स्यादि विषयम्, बहिर्मुखचित्तवृत्तित्वं ब्रह्मवर्य सुते । तस्मात्कृतकारितानुमतिसहितैः कायवाङ्कनोयोगैः सर्वथा कामिनी विषयैः परिहारो ब्रह्मचर्यम् संवृतेन्द्रियद्वारत्वात् आत्मन्येव वृत्तित्वात् प्रतिष्ठितत्वाच्च, तद्विपरीतमब्रह्मवर्यम् । तच्च विवेकिनो विवेकवल' दुपशान्तरागादि रजोमलाः सर्वथा खलु परित्यजन्तीति नः । उक्तश्च पश्नव्याकरणे ४ आस्रवद्वारे 'अबंभ मेहुणं' इति, अब्रह्म मैथुनमिति ||१५|| ||२८||
मूलम् - मुच्छापरिग्गहो ॥ २९ ॥
छाया - 'मूर्च्छा परिग्रहः ॥ २९ ॥
ब्रह्म कहते हैं, उसका चरण अर्थात् सेवन करना ब्रह्मचर्य है । मृत्युपर्यन्त स्त्री आदि का सेवन न करना, चित्त की बहिर्मुख वृत्ति न होना ब्रह्मचर्य है । अतएव कृत, कारित और अनुमोदन, इन तीनों करणों सहित मन वचन काययोग से कामिनीविषय का त्याग करना ब्रह्मचर्य कहलाता है। उससे इन्द्रिय द्वार का संवरण आत्मा में ही वृत्ति होती है और प्रतिष्ठित होता है । जो ब्रह्मचर्य से विपरीत हो वह अब्रह्मचर्य । जो पुरुष विवेकशाली हैं और विवेक के बल से जिनके राग आदि विकार उपशान्न हो चुके हैं, वे अब्रह्मचर्य का सर्वथा ही त्याग कर देते हैं । प्रश्नव्याकरणसूत्र के चौथे आस्रव द्वार में कहा है- अब्रह्मचर्य मैथुन कहलाना है ||२८||
'मुच्छा परिग्गहो' ॥२९॥
सूत्रार्थ -- मूर्छाभाव परिग्रह है ।। २९ ।।
છે, તેવું ચરણ અર્થાત્ સેવન કરવું બ્રહ્મચર્ય' છે. મૃત્યુ સુધી સ્ત્રી દિનુ સેવન ન કરવું, ચિત્તની બહિર્મુખ વૃત્તિ ન હોવી બ્રહ્મચય છે, આથી કૃત, કારિત અને અનુમેઇન એ ત્રશુ કારણે સહિ1 મન, વચન અને કાર્યાના ચાંગથી–કામિની વિષયને ત્યાગ કરવે બ્રહ્મચય' કહેવાય છે. એનાથી ઇન્દ્રિય દ્વારનુ સંવર થાય છે, આત્મામાં જ વૃત્તિ થાય છે, તેમજ પ્રતિષ્ઠિત થાય છે, જે પ્રાચય થી વિપરીત છે તે અબ્રહ્મચય જે પુરૂષ વિવશાળી છે અને વિવેકના મળથી જેના રાગ વગેરે વિકાર શાન્ત થઈ ગયા છે, તે અબ્રહ્મચયના સર્વોથા જ ત્યાગ કરી દે છે. પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્રના ચોથા આસવદ્વારમાં કહ્યું છે-અબ્રહ્મય મૈથુન કહેવાય છે. ૨૮ા
'मुच्छा परिहो' ॥२७॥
સૂત્ર —મૂર્છાભાવ પરિગ્રહ છે. રા
त० ३५
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
