________________
२६४
--
eesmamerpreWEEver
y on
e
तत्त्वार्यसूत्र चौरं ब्रीति, एवं हिंसायुक्त पारुष्य पैशुन्य शाठय दम्भलकपटादियुक्तश्च वचनं सत्यमपि गहितमेव, साऽद्यत्वात्, उक्तं दशवैकालिके ७ अध्ययने २ उद्देशके
'जा य सच्चा अवत्तव्या-सच्च। मोसाय जा मुसा। 'जाय बुद्धेहि णाइण्णा-ण तं भाहिजपण्णवं ॥१॥इति । 'याच सत्या अवक्तव्या सत्या मृषा च या मृषा ।
या च बुदैरनाचीर्णा नैना भाषेत प्रज्ञावान् ॥१॥ इति अन्यदप्युक्तम् -'यद्रागरोगवद्वाक्यं तत्पदन्यत्र वतेते ।
सावयं वापि यत्सत्यं तत्सर्वमनृतं विदुः ॥१॥ एवमन्यत्राऽप्युक्तम् भन्नमसवचनं स्थाच्चतुर्विधमसच्च जिनवरैदृष्टम्।
सद्भूत प्रतिषेधोऽसद्भूनोदभावनं च तथा ॥१॥ इति असत्य समझ लेना चाहिए, जैसे-गाय को अश्व कहना, अश्व को गाय कहना, अचोर को चोर कहना आदि। इसी प्रकार जो वचन हिंसा से युक्त है, कठोर है, पैशुन्य, शठता, दम, छल कपट आदि से युक्त है, यह सत्य होने पर भी गति है, क्योंकि वह सावध है। दशकालिक सूत्र के मात वें अध्ययन में कहा हैं-'विवेकवान् श्रमण ऐसी भाषा का प्रयोग न करे जो सत्य होने पर भी बोलने के योग्य न हो जो सत्यमृषा (सच्ची-झूठीमिश्र भाषा हो, मृषा हो या ज्ञानी जनों ने जिलका आचरण न किया हो ॥१॥
अन्यत्र भी भी कहा है-'जो वचन रागरूपी रोग से यक्त हो, जो तत्व से दूर अर्थात वास्तविकता से रहित हो अथवा सावध हो उस सब को ज्ञानी पुरुष असत्य कहते हैं। ॥ અસત્ય સમજી લેવું જોઈએ જેમ કે ગાયને ઘોડો કહે, ઘેડાને ગાય કહેવી, ચે ૨ ન હોય તેને ચોર કહે વગેરે. આવી જ રીતે જે વચન
साथी युत थे, ४४.२ छ, पैशुन्य, श11, म छ-४५८थी मरेछ તે વચન સત્ય હોવા છતાં પણ વજય છે કારણ કે તે સાવદ્ય છે. દશવૈકા લિક સૂત્રના સાતમાં અધ્યયન માં કહ્યું છે
વિવેકવાન શ્રમણ એવી ભાષાનો પ્રયોગ ન કરે જે સત્ય હોય તે પણ બેલવા માટે એગ્ય ન હોય, જે સત્યામૃષા (સાચી-જુઠી મિશ્રભાષા) હાય, મૃષા હેય અથવા જ્ઞાની પુરૂએ જેનું આચરણ ન કર્યું હોય. શા
અન્યત્ર પણ કહ્યું છે-જે વચન રાગરૂપી રોગથી યુકત હય, જે તથી દૂર અર્થાત્ વાસ્તવિકતા વગરનું હોય અથવા સાવદ્ય હોય તે બધાને જ્ઞાની અસત્ય કહે છે.” ૧
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
