________________
२१२
तत्वार्थसूत्रे ज्ञानविरोधिनाऽपि-अज्ञानेनाऽऽगभराहित्येन परीपदो भवति, ज्ञानावरणक्षयो परामोदयविलसितमेन्त -इति स्वकृतकर्मफलपरिमोगा द्विध्वंसमेति तपोऽनु ष्ठानेन च्येत्येव विचारयताऽज्ञानरीषहजयो भवति-२१ दर्शनपरीषहरतुसर्वाऽवद्यस्थानेम्यो विरतः प्रकृत तपोऽनु'ठ न कर्ता निःसङ्गाश्चादमस्मि, किन्तु तथासत्त्वेऽपि धर्माऽधर्माऽऽस्म देव-गारकादि भान् न प्रेक्षे, । तस्मात-समस्त मेतन्मृषा, अतो दर्शनमिई मात्मनः केवलं भाररूपमेव नतु तत् त्राणाय भवतीति दर्शनभ्र शरूपः परीषहो बोध्यः । तत्रैवशालोचयेत-धर्माऽधौं पुण्यपापात्मको आत्माचःऽरूपी ततो नैते दृष्टिगोचरा भवितु मर्हन्ति देवाश्चा-ऽत्यन्तरतिमुखा सक्तत्वात-दुष्षमाऽनुभावाच्च नागच्छन्ति नारकाः पुरस्तीव्र वेदना: पूर्वकृत ___ चौदह पूर्वो सहित द्वादशांग को ज्ञान कहते हैं। इस प्रकार ज्ञान के विरोधी अज्ञान से-भागम की रहितता से परीषह होता है। यह तो ज्ञानावरण कर्म के क्षयोपशम और उदय का फल है, अपने किये कर्म का फल तप से भोगने से उसका विनाश होता है, इस प्रकार विचार करने से अज्ञान परीषहजय होता है !
(२२) 'मैं समस्न पापस्थानों से निवृन हो चुका हू', तपस्या का अनुष्ठान करता हूं और नि:संग हूं, फिर भी धर्म, अधर्म, आत्मा, देव, नारक आदि भावों का साक्षात्कार नहीं कर सकता, अतएव यह सब मिथ्या हैं ! यह दर्शन आत्मा के लिए भाररूप है, यह त्राण कारक नहीं है। ऐसा सोचना दर्शनभ्रंश परीषह है । सोचना यों चाहिए-धर्म
और अधर्म द्रव्य अरूपी है, आत्मा भी अरूपी है, इस कारण ये चक्षुगोचर नहीं हो सकते । देव अत्यन्त रति-सुख में आसक्त रहने के - ચૌદ પૂ સહિત બાર અંગેનું જ્ઞાન કહે છે. આ રીતે જ્ઞાનના વિરોધી અજ્ઞાનથી-આગમની રહિતતાથી પરીષહ થાય છે આ તે જ્ઞાનાવરણ કર્મના ક્ષયો પશમ તથા ઉપનું ફળ છે, પોતાના કરેલા કર્મના ફળ તપથી ભોગવવાથી તેનો વિનાશ થાય છે એમ વિચારવાથી અજ્ઞાનપરીષહજય થાય છે.
(२२) 'दु समस्त पापस्थानीय निवृत्त थ यूध्ये छ त ५४ धम', અધર્મ, આત્મા દેવ નારક આદિ ભવનો સાક્ષાહાર કરી શકતો નથી આથી આ બધું મિથ્યા છે ! આ દર્શન માત્માને માટે ભારરૂપ છે, આ ત્રાણુકારક નથી,' એમ વિચારવું દર્શનભ્રંશપરીષહ છે. ખરી રીતે તે આ પ્રમાણે વિચારવું જોઈએ-ધર્મ અને અધર્મ દ્રવ્ય અરૂપી છે, આત્મા પણ અરૂપી છે એ કારણે તેઓ દષ્ટિગોચર થઈ શકતાં નથી. દેવ અત્યન્ત
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
