________________
१८७
दीपिका - नियुक्ति टीका अ. ७ सू. ८ परीपहमेदनिरूपणम् चणाऽस्निग्ध- रूक्ष-विरुद्वाहारग्रीष्मातपपित्तज्वराऽनशनादिभिरुदीर्णा शरीरेन्द्रियपरितापिनीं वेदनां प्रति प्रतीकारं कर्तु मध्यवसायरहितस्य पिपासावहि कुम्पूर्ण शीलाचाररसाधिसलाधार पयसा प्रशमयतः पिपासासहनं पिपासापरीषदजयः - २ शीतपरीषहजयः पुनः प्रच्छादनवत्ररहितस्य विगादिवत् - अनिश्चिताश्रयस्य तरुमूलशिलातलादिषु तुषारपातशीतलपवन समीरणे सति तत्प्रतीकारं कर्तुं निरीहस्य पूर्वानुभूतशीतपतीकारहेतुभूत वस्तु स्मरणमकुर्वतो ज्ञानमाचनालये धैर्योष्णवस्त्राच्छन्नस्य सुखं वसतः शीतवेदना का कोई नियत ठिकाना नहीं है, अत्यन्त नमकीन, रूखे एवं विरुद्ध आहार, ग्रीष्मकाल की धूप, पित्तज्वर या अनशन आदि कारणों से उत्पन्न हुई तथा शरीर और इन्द्रियों में व्यापी हुई वेदना का प्रतीकार करने के संकल्प से जो रहित है, और जो पिपासा रूपी अग्नि की ज्वाला को धैर्य रूपी घर में भरे हुए, शीलाचार के सौरभ से युक्त एवं समाधि रूपी मूसल-धार जल से शान्त करता है, ऐसे मुनि का प्यास को सहन करना पिपासा परीषह जय कहलाता है ।
(३) शीतपरीषह -- जो मुनि प्रच्छादन पर अर्थात् ओढने के वस्त्र से रहित है, पक्षी के समान जिसका कोई निश्चित स्थान नहीं है, जो वृक्ष के नीचे या शिलातल के ऊपर तुषारपात अर्थात् बर्फ गिरने से अथवा शीतल पवन चलने से लगने वाली ठंड का प्रतीकार करने का इच्छुक नहीं है, पूर्व अवस्था में अनुभूत शीतनिवारण के कारण
સ્થાન નથી, અત્યન્ત નમકીન, રૂક્ષ તેમજ વિરૂદ્ધ આહાર, ઉનાળાના તડકો, પિત્તજવર અથવા અનશન આદિ કારણેાથી ઉત્પન્ન થયેલી તથા શરીર અને ઇન્દ્રિયામાં વ્યાપેલી વેદનાના પ્રતિકાર કરવાના સકલ્પથી જે રહિત છે અને પિપાસા રૂપી અગ્નિની જ્વાલાને તૈય રૂપી ઘડામાં ભરેલા, શીલાચારના સૌરભથી યુક્ત અને સમાધિરૂપ મૂશળધાર જળથી શાન્ત કરે છે, આવા મુનિનું તરસને સહન કરવુ` પિપાસાંપરીષહજય કહેવાય છે,
(૩) શીતપરીષહેઃ-જે મુનિ પ્રચ્છાદનપટ અર્થાત્ આઢવાના વસ્ત્રથી રહિત છે, પક્ષીની માફક જેનું કોઈ નિશ્ચિત રહેઠાણ નથી, જે વૃક્ષની નીચે અથવા શીલાતળની ઉપર તુષારપાંત અર્થાત્ હીમ પડવાથી અથવા શીતળ પવન વાવાથી લાગનારી ટાઢના પ્રતિકાર કરવાના ઇચ્છુક નથી, પૂ અવસ્થામાં, અનુભૂત શીતનિવારણની કારણભૂત વસ્તુઓને જે યાદ પણ કરતે
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
