________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ७ सू. ३ समितिभेदनिरूपणम् पूर्वकं निरवद्य भाषाभाषणम्-भाषासमितिः २ गवेषणा पूर्वक द्वाचत्वारिंशदोषान् वर्जयित्वाऽऽहारादिग्रहणम् एषणासमितिः ३ वस्त्र पात्राद्युपकरणाना सुपतिलेखित-सुप्रमार्जितादि क्रमेणाऽऽदाननिक्षेपणम्-आदाननिक्षेपणा समिति:-४ उच्चार-प्रस्रवणादीनां स्थण्डिलदोषपरिहारपूर्वकं परिष्ठापनम्-परिष्ठापनिका समितिः-५ अर्थ भाव:-गच्छतः श्रमणस्य चतुर्हस्तमात्रमार्गनिरीक्षणपूर्वक सावहितदृष्टेः शान्तचित्तस्य सम्यक्तया विज्ञातजीवस्थानस्वरूपस्य-ईयो समितिरगन्तव्या-१ हित-परिमितम् असन्दिग्धं सत्यम्-अमयावर्जितम्-मियं सन्देहवनितं - क्रोधादिकषायानुत्पादकम्-दु-धर्माविरोधि - देशकालावुचितंबचाने का उपाय हैं। (१) जीवों की रक्षा के लिए सामने चार हाथ भूमि देखकर चलना ईमिमिति है। (२) सावध वचनों का त्याग करके निरवच भाषा बोलना भाषा समिति है । (३) बयालीस दोष टालकर गवेषणा पूर्वक आहार आदि को ग्रहण करना एषणासमिति है। (४) वस्त्र पात्र आदि उपकरणों को भली भांति देखकर और पूंज कर ग्रहण करना और रखना आदाननिक्षेपणासमिति है। मल-मूत्र आदिको निर्जीव भूमि पर देख-भाल कर त्यागना परिष्ठापनिका समिति है।
तात्पर्य यह है-(१) साधु जच गमन करे तो चार हाथ रास्ता देखकर, उपयोग पूर्ण दृष्टि वाला, एवं शान्तचित्त होकर जीवस्थानों के स्वरूप को सम्यक् प्रकार से जानकर चले, यह ईर्यासमिति है।
(२) हितजनक, परिमित, असंदिग्ध, सत्य, ईर्षारहित, प्रिय, सन्देहरहित , क्रोध आदि कषायों कोन उत्पन्न करने वाले, कोमल ઉપાય છે (૧) છાની રક્ષા કાજે નજર સામેની ચાર હાથ જમીનનું પડિ. લેહન કરીને ચાલવું ઈસમિતિ છે. (૨) સાવદ્ય વચનને ત્યાગ કરીને નિરવા ભાષા બેલવી ભાષાસમિતિ છે. ૩ બેંતાલીશ ષ ટાળીને ગષણાપૂર્વક આહાર આદિને ગ્રહણ કરવા એષણ સમિતિ છે. (૪) વસ પાત્ર આદિ ઉપ કરણેને સારી પેઠે જઈને અને પૂજ્યા બાદ લેવા તથા મુકવા આદાન નિક્ષેપણ સમિતિ છે. મળ-મૂત્ર આદિને નિર્જીવ ભૂમિ ઉપર બારીકાઈથી જોઈ તપાસી ત્યાગ કરે (નાખવા) પરિઠા પનિકાસમિતિ છે.
તાત્પર્ય એ છે કે-(૧) સાધુ જયારે ગમન કરે ત્યારે ચાર હાથ રસ્તે, જોઈને, ઉપગપૂર્ણ દૃષ્ટિવાળા તથા શાતચિત્ત થઈને જીવ સ્થાનના વરૂપને સમ્યકારથી જાણીને ચાલે, એ ઇર્યાસમિતિ છે (૨) હિતજનક, પરિમિત, અસંદિગ્ધ, સત્ય, ઈર્ષારહિત, પ્રિય, સંદેહ રહિત ધ આદિ
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
