________________
तत्वार्थस्त्रे
कते प्रेरणं मनोनिसर्गाधिकरणम् उच्यते । अत्र बहिर्यापारापेक्षया शरीरादीनाम् अजीवनिसर्गाधिकरणत्वमुक्तम् , जीवाधिकरणे चारमनः परिस्पन्दोऽन्तःपरिणाम रूपो वोध्यः । मूलगुणनिर्वर्तनाधिकरणेऽवस्थान मात्र तेषामवसेयमितिविशेषो ऽवगन्तव्यः । उक्तश्च स्थानाङ्गे २ स्थाने ६० सूत्रे-णिव्यत्तणाधिकरणियाचेय, संजोयणाधिकरणिया चेव' इति । निर्बर्तनाधिकरणिकी चैव-संयोजना धिकरणिकी चैव, इति । उत्तराध्ययने २५ अध्ययने १४ गाथायाश्चोक्तम्-'आइए निक्खिवेज्जा' इति, आदिके निक्षिपेत्-इति । ततश्चादौ उत्तराध्ययने २४ अध्ययने २१-२३ गाथासु चोक्तम्-'पवत्तमाणं-' इति, प्रवत मानमिति ॥९॥
मूलम्-महारंभ परिग्गह-मायप्पारंभ परिग्गहसहावमवत्तं नारय-तिरिय-मणुस्साणं ॥१०॥ . छाया-महारम्म परिग्रह माया-ऽल्पारम्मपरिग्रह स्वभावमार्दवत्वं नारकतिर्यग्मनुष्याणाम् ॥१०॥ शास्त्रोपदेश के विना प्रेरणा करना मनोनिसर्गाधिकरण है। ___ यहां शरीर आदि बाह्य व्यायार की अपेक्षा से अजीवाधिकरण कहा गया है। और आत्मा का परिस्पन्द जो आन्तरिक परिणाम है, जीवाधिकरण में परिगणित है। मूलगुणनिर्वसनाधिकरण में इनकी अवस्थिति मात्र ही अभिप्रेत है । स्थानांगसूत्र के द्वितीय स्थान के ६० वें सूत्र में कहा है-'निर्वर्तनाधिकरणिकी और संयोजनाधिकरणिकी ।' उत्तराध्ययन के २५ वें अध्ययन की गाथा १४ में कहां है-'आइए निक्खिवेज्जा' तथा उत्तराध्ययनसत्र के २४ वें अध्ययन में गाथा २१-२३ में कहा है-'पयत्तमाणं' अर्थात् प्रवर्त्तमान ॥९॥
सूत्रार्थ-'महारम्भपरिग्गह' इत्यादि। महारंभ, महापरिग्रह, माया अल्पारम्म-परिग्रह और स्वभाव की
અહીં શરીર આદિના બાહ્ય વ્યાપારની અપેક્ષાથી અછવાધિકરણ કહેવામાં આવ્યું છે અને આત્માના પરિસ્પદ જે આતરિક પરિણામ છે, જીવાધિકરણમાં પરિણત છે. મૂળગુણનિર્વત્તાધિકરણમાં એમની અવસ્થિતિ માત્ર જ અભિપ્રેત છે. સ્થાનાંગસુત્રના દ્વિતીય સ્થાનના ૬૦માં સૂત્રમાં કહ્યું છે-નિર્વત્તાધિકરણીકા અને સંયેજનાધિકરણિકી “ઉત્તરાધ્યયનના ૨૫માં અધ્યયનની ગાથા ૧૪ માં
ह्यं छ-'आइए' निक्खिवेज्जा' तथा उत्तराध्यानसूत्रना २४ मा अध्ययनमा माया २१-२३मा हुंछे-'पवत्तमाणं' अर्थात प्रपत्तमान ६॥
'महारम्भ परिग्गह' त्यहि સત્રાર્થ–મહારંભ, મહાપરિગ્રહ માયા, અ૫ારંભ-પરિગ્રહ અને
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
