Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi

SR No.: 006386
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Publication Year: 1973
Total Pages: 894
Language: Sanskrit, Hindi, Gujarati
Classification: Book_Devnagari, Agam, & Canon
File Size: 49 MB

Page 111

दीपिका-निर्युक्ति टीका अ. ६ स.९ अजीवाधिकरणनिरूपणम् ९५ भवन्ति । तत्र-काष्ठकर्म, पाषाणकर्म च काष्ठपुत्रिका कुट्टिमपुरुषादीनां कृतिरूपं भवति, अतएवोत्तरगुणनिर्वर्तनाधिकरणं तदुच्यते, एवं-मसिद्धपुरुषाधाकृतेः पतिविम्बनिदर्तनादेव पुस्त-चित्रकर्मणी अपि वक्तव्ये । तत्र-पुस्तकर्म सूत्रचीवरकादि प्रथितकृत्रिमपुत्रकादिकं बोध्यम् , चित्रकर्मप्रसिद्धम् , आदिपदेन लेख्य पत्रच्छेद्य जलकर्म भूकर्मपरिग्रहः । शवमपि कृपाणादिक मनेकाकारमवसे यम् । वधस्थानत्यं मूलगुणनिर्वर्तनाऽधिकरणम् तीक्ष्णतोज्ज्वलादिकमुत्तरगुणनिर्वर्तनाऽधिकरणं बोध्यम् निक्षेपणाधिकरणं चतुर्विधम् , दुष्पत्युपेक्षितनिक्षेपणाधिकरणम्-दुष्पमाजितनिक्षेपाधिकरणम्-सहसानिक्षेपाधिकरणम्-अनाभोगनिक्षेपाधिकरणञ्चेति । तमदुष्मत्युपेक्षिते चक्षुषाऽनिरीक्षिते भूदेशे निक्षेपणीयस्य मात्रादेःस्थापनं दुष्प्रत्युनिर्वर्तना नहीं हो सकती । काष्ठ पुस्त, चित्रकर्म आदि उत्तरगुणनिवर्तनाधिकरण हैं। लकडी या पाषाण की पुतली कुट्टिम पुरुष आदि की कृति है, अतएव उसे उत्तरगुणनिर्वर्तनाधिकरण कहते हैं। इसी प्रकार प्रसिद्ध पुरुष आदि की आकृति को बनाने से पुस्तकर्म और चित्रकर्म बनते हैं। सूत और वस्त्र आदि को गूथ कर गुडिया आदि बनाना पुस्तकर्म कहलाता है । चित्रकर्म प्रसिद्ध ही है। आदि शब्द से लेख्य पत्रच्छेद्य, जल कर्म और भूमिकर्म का ग्रहण करना चाहिए। कृपाण आदि शस्त्र अनेक आकार के होते हैं। वधस्थानत्व मूलगुणनिर्वर्तनाधिकरण है और तीक्ष्णता तथा उज्ज्वलता आदि उत्तरगुणनिर्वर्तनाधिकरण है।
निक्षेपणाधिकरण के चार भेद हैं-दुष्प्रत्युपेक्षितनिक्षेपणाधिकरण दुष्प्रमार्जितनिक्षेपणाधिकरण, सहसानिक्षेपणाधिकरण और अनाभोगनिक्षेपणाधिकरण (१) ठीक तरह आंखों से देखे विना भूमि पर मलકુટ્રિમ પુરૂષ આદિની કૃતિ છે આથી તેને ઉત્તરગુણનિર્વત્તનાધિકરણ કહે છે. એવી જ રીતે પ્રસિદ્ધ પુરૂષ આદિની આકૃતિનું સર્જન કરવાથી પુસ્તકમાં અને ચિત્રકમ બને છે. સૂતર અને વસ્ત્ર આદિને ગુંથીને ઢીંગલી આદિ બનાવવી પુસ્તકમાં કહેવાય છે. ચિત્રકામાં પ્રસિદ્ધ જ છે. “આદિ શખથી લખાણ પત્રછઘ, જળકમે અને ભૂમિકને ગ્રહણ કરવાના છે. કિરપાણે આદિ શસ અનેક પ્રકારના-આકારના હોય છે. વધસ્થાન મૂળગુણનિર્વત્તનાધિકરણ છે અને તીક્ષણતા તથા ઉજજવળતા આદિ ઉત્તરગુણનિર્વત્તાધિકરણ છે.
નિક્ષેપાધિકરણના ચાર ભેદ છે–દુપ્રત્યુપેક્ષિત નિક્ષેપણાધિકરણ, દુપ્રભાજિંત નિક્ષેપણાધિકરણ, સહસાનિક્ષેપણાધિકરણ અને અનાગનિક્ષેપણાધિકરણ. (૧) સારી પેઠે આંખોથી જોયા વગર જમીન ઉપર મળ-મૂત્ર આદિને ઢાળવા
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨