Page Text
________________
तत्वार्थ सूत्रे
कर्मसंघावलक्षणस्य कार्मणशरीरस्याऽपि स्वयोग्यद्रव्य रचितसंस्थानं मूलगुण निर्वर्त - नाधिकरणम्, तस्योत्तरगुणनिर्वर्तनाधिकरणन्तु नास्त्येव, तेजसस्यापि शरीरस्योण्णलक्षणस्य मुक्तपीतानलशक्तिशालिनो लब्धिप्रत्ययस्य च परानुग्रह-निग्रहकारकस्य स्ववर्गणा रचितसंस्थानं मूलगुणनिर्वर्तनाधिकरणम्, तस्याप्युत्तरगुणा निर्वर्त - नाधिकरणं नाऽस्त्येव । एवं वाङ्मनः प्राणापानाच मूलगुण निर्वर्तनाधिकरणम्, तत्र - वाङ्मनोवगणाप्रायोग्य द्रव्यरचितौ वाङ्मनःसंस्थानविशेषौ मूलगुण निर्वर्तनाधिकरणम् । एवं प्राणापानवर्गणाप्रायोग्यरचितौ उच्छवास - निःश्वासाकारौ मूलगुणनिर्वर्तनाधिकरणं भवतः, एतेषामपि चतुर्णां खलु उत्तरगुणनिर्वर्तना नैव सम्भवति, काष्ठ - पाषाण-पुस्त - चित्रकर्मादीनि चोत्तरगुण निर्वर्तनाधिकरणम् निर्वर्त्तनाधिकरण हैं इसी प्रकार कर्मों के समूह रूप कार्मण शरीर के योग्य द्रव्यों के द्वारा रचित संस्थान मूलगुणनिर्वर्त्तनाधिकरण है । इसका उत्तरगुण निर्वर्त्तनाधिकरण नहीं होता । उष्णता लक्षण वाले एवं खाये - पीये आहार को पचाने की शक्ति वाले तेजस शरीर का तथा निग्रह और अनुग्रह करने में समर्थ लब्धि जनित तैजस शरीर का अपने योग्य पुद्गलों के द्वारा निर्मित आकार मूलगुणनिर्वर्तना है । इस शरीर की भी उत्तर गुणनिर्वर्तना नहीं होती। इसी प्रकार मन, वचन और प्राणापान मूलगुणनिर्वर्त्तनाधिकरण हैं । वचन और मन के योग्य द्रव्यों द्वारा रचित वचन एवं मन के संस्थान मूलगुणर्निर्वतनाधिकरण है । इसी प्रकार प्राणापानवर्गणा के द्वारा रचित उच्छ्रवास और निश्वास के संस्थान मूलगुण निर्वर्त्तनाधिकरण हैं । इन चारों की भी उत्तरगुणકામણુ શરીરને ચેાગ્ય દ્રન્યા દ્વારા રચિત સંસ્થાન મૂળગુણનિવત્ત નાક્ષિકરણ છે. આનુ' ઉત્તરગુનિવત્તનાધિકરણ હાતુ નથી. ઉષ્ણતા લક્ષણવાળા અને ખાધેલા–પીધેલા આહારને પચાવાની શકિતવાળા તેજસ શરીરનુ' તથા નિગ્રહ અને અનુગ્રહ કરવા માટે સમથ લબ્ધિજનિત તૈજસ શરીરનું પેાતાને અનુરૂપ પુદ્ગલા દ્વારા નિમિત્ત આકાર મૂળગુણનિવત્તના છે. મા શરીરની પણ ઉત્તરગુણુનિવત્તના હાતી નથી એવી જ રીતે વચન, મન અને પ્રાણાપાન મૂળગુણુનિવત્તનાધિકરણ છે. વચન અને મનના ચાગ્ય. દ્રબ્યાદ્વારા રચિત વચન અને મનના સંસ્થાન મૂળગુણુનિવત્તધિનાકરણ છે. એવી જ રીતે પ્રાણાપાનવગણા દ્વારા રચિતઉચ્છવાસ અને નિશ્ર્વાસના સંસ્થાન મૂળગુણુનિવત્તના ધિકરણ છે આ ચારેની પણ ઉત્તરગુણ નિવત્તના હાતી નથી કાક, પુસ્ત, ચિત્રકામ આદ ઉત્તરગુણુનિવત્તનાધિકરણ છે. લાકડી અથવા પાષાણની પુતળી
९४
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |