________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ६ सू. ९ अजीवाधिकरणनिरूपणम्
"
मूलगुण निर्वर्तना औदारिकादीनिपञ्च शरीराणि मनोवाक्काय प्रणापानाश्चेति । उत्तरगुणनिवर्तनञ्चाऽनेकविधं भवति, काष्ठपाषाण- पुस्त - चित्रकर्मादिनिष्पादन जीवकृतिनिष्पादन लेखनादि भेदात् इति ||९||
तत्वार्थ नियुक्तिः पूर्वं तावत् साम्परायिककर्मावहेतुतया प्रतिपादितेषु तोत्रप्रावादि वीर्याधिकरणविशेषेषु जीवाजीवभेदेन द्विविधाधिकरणे प्रथम' जीवरूपाधिकरणं प्ररूपितम्, सम्प्रति-द्वितीयम् अजीवरूपं साम्परायिककर्मास्वाधिकरणं प्ररूपयितुमाह- 'अंतिमं निव्यत्तणणिक्खेव संजोय निलग्गेहिं चविहं' इति । अन्तिमं - द्वितीयम् अजीवरूपं साम्परायिककर्मास्य हेतुभूतम विकरणं निर्वर्तन-निक्षेप-संयोग- निसगैचतुर्विधं भवति । तत्र - निर्वर्तन निक्षेप
इन सब भेदों को सम्मिलित करने पर अजीवाधिकरण ग्यारह प्रकार का होता है । इन में से औदारिक आदि पांच शरीर, मन, वचन, काय तथा प्राणापान, ये मूलगुणनिर्वर्त्तन है । उत्तरगुणनिवर्त्तन के अनेक भेद हैं- काष्ठ, पाषाण पुस्त, चित्र आदि बनाना, जीव की आकृति बनाना, लेखन आदि -आदि ॥ ९ ॥
-
तत्वार्थनियुक्ति पहले बतलाया गया था कि तीव्रभाव, मन्दभाव आदि तथा वीर्य और अधिकरण सम्परायिक आस्रव में विशेषता उत्पन्न करते हैं । इनमें से अधिकरण के दो भेदों का प्रतिपादन करके जीवाधिकरण का प्ररूपण किया गया, अब दूसरे अजीवाधिकरण का निरूपण करने के लिए कहते हैं
दूसरा साम्परायिक आस्रवका अधिकरण अर्थात् अजीवाधिकरण निर्वर्तन, निक्षेप, संयोग और निसर्ग के भेद से चार प्रकार का है । આ બધાં ભેદોના સરવાળા કરવાથી અજીવાધિકરણ અગીયાર પ્રકારના થાય છે. આમાંથી ઔદારિક આદિ પાંચ શરીર, મન, વચન કાય તથા પ્રાણાપાન એ મૂળગુણનિવત્તન છે. ઉત્તરગુ નિવત્તનના અનેક ભેદ છે. કાષ્ઠ, પાષાણુ, પુસ્ત, ચિત્ર આદિ મનાવવું, જીવની આકૃતિ મનાવવી, લેખન વગેરે ા
તત્ત્વાર્થ'નિયુ કિત--પહેલા બતાવવામાં આવ્યું હતુ` કે તીવ્રભાવ, મન્તભાવ દ્ધિ તથા વીય અને અધિકરણ સામ્પ્રદ્દાયિક આસ્રવમાં વિશેષતા ઉત્પન્ન કરે છે. આમાંથી અધિકરણના બે ભેદનુ પ્રતિપાદન કરીને જીવાધિકરણનુ’ નિરૂપણ કરવા માટે કહીએ છીએ
બીજું' સામ્પરાયિક આસનનું અધિકરણ અર્થાત્ અજીવાધિકરણ નિ ત્તન, નિક્ષેપ સ ંચાગ અને નિસગનાલેથી ચાર પ્રકારના છે, આશય કહે.
त० १२
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
