________________
दीपिका-नियुक्ति दीका अ. ६ स. ९ अजीवाधिकरणनिरूपणम् ८७ यस्य खल क्रोध-मान-माया-लोभा अव्युच्छिन्ना भवन्ति, तस्य खलु-साम्परा यिकी क्रियाक्रियते एर्यापयिकी, इति ।।८॥ मूलम्-अंतिमंणिवत्तणणिक्खेवसंजोयनिसग्गेहिचउविहं॥९॥ छाया-अन्तिम निर्वर्तन-निक्षेप-संयोग-निसगैश्चतुर्विधम् ॥९॥
तस्वार्थदीपिका-पूर्व तावत साम्परायिककर्मास्त्राणां हेतुभूतेषु तीवभाव मन्दभावादि वीर्याधिकरणविशेषेषु जीवाजीवभेदेन द्विविघाधिकरणे मयम जीवरूपमधिकरणं सविशदं मरूपितम्, सम्मति-द्वितीय जीयरूपमधिकरणं प्ररूपयितुमाह-'अंतिम णिवत्तगणिक्खेयसंजोयनिसग्गेहिं चउचिह' इति । अन्तिम द्वितीयमजीवरूपं साम्यरायिक कर्मास्रवाधिकरणं निर्वर्तन-निक्षेपसंयोग-निसर्गश्चतुर्विधं भवति । तत्र-निर्वयं ते निष्पाद्यते यत् , तत् निर्वर्तनके क्रोध, मान, माया और लोभ कषाय का विच्छेद नहीं होता उसको साम्परायिक क्रिया होती है ऐपिथिकी क्रिया नहीं होती॥८॥ 'अंतिम णिवत्तणणि' इत्यादि ।
सत्रार्थ-अन्तिम अर्थात् अजीवाधिकरण चार प्रकार का हैनिर्वर्तन, निक्षेप, संयोग और निसर्ग । ९॥
तत्वार्थदीपिका-पहले साम्परायिक कर्मों के आस्रव में विशेषता उत्पन्न करने वाले तीव्रभाव, मन्दभाव आदि एवं वीर्य और अधिकरण का निरूपण किया गया था। उन में से अधिकरण के दो भेद कह कर जीवाधिकरण की प्ररूपणा की। अब दूसरे अजीवाधिकरण की प्ररूपणा करने के लिए कहते हैं
दूसरा साम्परायिक कर्मानवाधिकरण अर्थात् अजीवाधिकरण चार प्रकार का है-निवर्तन निक्षेप, संयोग और निसर्ग। ક્રોધ, માન, માયા તથા લેભ કષાયને વિચછેદ થતું નથી, તેને સામ્પરાયિક કિયા થાય છે, ઐયપથિકી ક્રિયા થતી નથી. ૮
'अंतिम णिव्वत्तणणिक्खेव' त्याह
સૂત્રાર્થ—અન્તિમ અર્થાત્ અછવાધિકરણ ચાર પ્રકારનું છે-નિર્વત્તન નિક્ષેપ, સંગ અને નિસગે.
તજ્યાથદીપિકા–પહેલાં સામ્પરાયિક કર્માના આસવમાં વિશેષતા ઉત્પન્ન કરવાવાળા તીવ્રભાવ, મન્દભાવ આદિ તથા વીર્ય અને અધિકરણનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે. હવે બીજા અછવાધિકરણની પ્રરૂપણ કરવા માટે કહીએ છીએ
બીજું સામ્પરાયિક કર્માસવાધિકરણ અર્થાત્ અછવાધિકરણ ચાર પ્રકા. રતું છે-નિર્વિર્તન નિક્ષેપ, સંગ અને નિસર્ગ.
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
