________________
दीपिकानियुक्तिश्च अ० ३ सु० ५
उत्तरप्रकृतिबन्धनिरूपणम् ३६३ ___'चरित्तमोहणिज्जे णं भंते ! कम्मे कहविहे पण्णत्ते' गोयमा ! दुविहे पण्णत्ते तं जहा-कसायवेयणिज्जे नो कसायवेयणिज्जे' चारित्रमोहनीयं खलु भदन्त ! कर्म कतिविध प्रज्ञप्तम् ? गौतम ! द्विविधं प्रज्ञप्तम् ? तद्यथा-- कषायवेदनीयम् नो कषायवेदनीयञ्चेति ।।
'कसायवेयणिज्जे णं भंते ! कम्मे कइविहे पण्णत्ते ? गोयमा ! सोलसविहे पण्णत्ते, तंजहा-अणंताणुबंधीकोहे, अणंताणुबंधीमाणे-अणं ताणुबंधीमाया, अणंताणुबंधीलोभे, अपच्च खाणे कोहे, एवं-माणे. माया, लोभे, पच्चक्खाणावरणे कोहे, एवं-माणे, माया, लोभे, संजलणकोहे, एवं-माणे, माया, लोभे ।
कषायवेदनीयं खलु भदन्त ! कर्म कतिविधं प्रज्ञप्तम् ? गौतम ! षोडशविधं प्रज्ञप्तम्, तवथा-अनन्तानुबन्धी क्रोधः-अनन्तानुबन्धीमानः-अनन्तानुबन्धिनीमाया, अनन्तानुबन्धीलोभः, अप्रत्याख्यानक्रोधः, एवं-मानो, माया, लोभः, प्रात्याख्यानावरणः क्रोधः, एवं-मानः माया लोमः, संज्वलनक्रोधः, एवं-मानः-माया-लोभः ___णोकसायवेयणिज्जे णं भंते ! कम्मे कइविहे पण्णत्ते ? गोयमा ! णवविहे पण्णत्ते, तंजहा-इत्थीवेयणिज्जे, पुरिसवेयणिज्जे, नपुंसगवेयवेयणिज्जे हासे-रति-अरती-भएसोगे-दुगुंछा-इति ।
नोकषायवेदनीयं खलु भदन्त ! कर्म कतिविधं प्रज्ञप्तम् ? गौतम ! नवविधं प्रज्ञप्तम् , तद्यथास्त्रीवेदनीयम् , पुरुषवेनीयम् , नपुंसकवेदनीयम् , हासो-रति-ररति-भयं-शोको-जुगुप्सा इति ।
आयुष्यं चतुर्विधम् उक्तञ्च तत्रैव-'आउए णं भंते ! कम्मे कइविहे पण्णत्ते ? गोयमा ! प्रश्न-भगवन् ! चारित्रमोहनीय कर्म कितने प्रकार का है ? उत्तर-गौतम ! दो प्रकार का कहा है-कषायवेदनीय और नो कषायवेदनीय । प्रश्न-भगवन् ! कषायवेदनीय कितने प्रकार का है ?
उत्तर-गौतम ! सोलह प्रकार का है-अनन्तानुबंधी क्रोध, अनन्तानुबंधी मान, अनन्तानुबंधी माया और अनन्तानुबंधी लोभ । अप्रत्याख्यान मान अप्रत्याख्यान माया और अप्रत्याख्यान लोभ ।
प्रत्याख्यान क्रोध, प्रत्याख्यान मान, प्रत्याख्यान माया और प्रत्याख्यान लोभ तथा संज्वलन मान, संज्वलन माया और संज्वलन लोभ ।
प्रश्न-भगवन् ! नो कषायवेदनीय कर्म कितने प्रकार का है ?
उत्तर---गौतम ! नौ प्रकार का है, यथा-स्त्रीवेद वेदनीय पुरुष वेद वेदनीय, नपुंसकवेद वेदनीय, हास्य, रति, अरति, भय शोक और जुगुप्सा ।
आयु कर्म के वहीं पर चार भेद कहे हैं, यथा
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર: ૧