________________
कल्प
श्रीकल्प॥३२९।।
सूत्रे
मञ्जरी
टीका
छाया-तत्र दाने धनेशः, शौर्ये वासुदेवः, प्रजापोपी स्वदारतोषी सुनीतिजोषी मानधनिकः कारुणिकः शीलभूषणः निरस्तषणः महत्सेवासमर्थः सिद्धार्थों नाम राजा राज्यमकरोत् । तस्मिन् भुवं शासति राजहंस एव सरोगः, चन्द्र एव दोषाकरः, भृङ्ग एव मधुपः, सर्प एव द्विजिह्वः, प्रदीप एव निःस्नेहः, शत्रुहृदयवनमेव भयस्थानम्, गृध्र एव मांसाशनः ॥सू०३॥
मूल का अर्थ-'तत्थ' इत्यादि । उस क्षत्रियकुंडग्राम नाम की नगरी में सिद्धार्थ नामक राजा राज्य करते थे। वे दान देने में कुबेर और शरता में वासुदेव के समान थे। प्रजा को पोषण करनेवाले, स्वदारसन्तोषी, नीति का पालन करने वाले, मान के धनी, कारुणिक, शील से विभूषित, दोषों से वर्जित तथा उत्तम पुरुषों की सेवा में समर्थ थे।
राजा सिद्धार्थ के शासन में केवल राजहंस ही सरोग थे, अर्थात् सर-तालाब में, ग-गमन करने वाले थे। चन्द्रमा ही दोषाकर था, अर्थात् दोषा-रात्रिको करने वाला था। भौरे ही मधुप थे, अर्थात् पुष्पों का मधुरस पीनेवाले थे। सर्प ही द्विजित थे, अर्थात दो जीभ वाले थे। दीपक ही निःस्नेह थे, अर्थात् स्नेह-तेल से वर्जित थे, शत्रुओं के हृदयरूपी वन ही भय के स्थान थे और गीध ही मांसभक्षक थे। इनके अतिरिक्त कोई सरोग (रोगी), दोषाकर (दोषों को खान), मधुप-(मद्यपान करनेवाला), द्विजिह (चुगली खानेवाला), स्नेह (मेम) से वर्जित, भयस्थान और मांसभक्षक नहीं था ॥ मू०३॥
__ भूजन। म -"तत्थ" त्या ते क्षत्रिय आम नामनी नगरीमा सिद्धार्थ नामना २in Porय ४२ता હતાં, તેઓ દાન દેવામાં કુબેર સમાન અને શુરતામાં વાસુદેવ સમાન હતાં. પ્રજાનું પિષણ કરનારા, સ્વદારતેષી, નીતિનું પાલન કરનારા, માનના ધણી, દયાળુ, શીલથી શોભતા, દે વિનાના અને ઉત્તમ પુરુષની સેવા કરવાને સમર્થ હતાં. રાજા સિદ્ધાર્થના અમલમાં ફક્ત રાજહંસ જ સરળ હતા, એટલે કે સર–તળાવમાં ગમન કરનારા હતા, ચન્દ્રમા જ દોષાકર હતો એટલે કે દેષા–રાત્રિ કરનાર હતો. ભમરાઓ જ મધુ-૫ હતાં એટલે કે પુષ્પને મધુ-રસ પીનાર હતાં. સર્વે જ દ્વિજિ વ હતાં એટલે કે બે જીભવાળાં હતાં. દીપક જ નિઃસ્નેહ હતાં એટલે કે સ્નેહ-તેલથી વજિત હતાં. શત્રુઓનાં હૃદયરૂપી વને જ ભયના સ્થાને હતાં અને ગીધે જ માંસભક્ષક હતા. એમના સિવાય કોઈ સરોગ (રેગી), દોષાકર (દેની ખાણ ) મધુપ (મદ્યપાન કરનાર ), દ્વિજિહવ (ચાડી माना२), स्नेह (प्रेम) था पति , अयस्थान मन भासलक्ष न तु ॥ १० ॥
सिद्धार्थराजवर्णनम्
॥३२९॥
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૧
