________________
ज्ञानचन्द्रिका टीका-द्वादशाङ्गगत-भावाभावादिपदार्थवर्णनम्. ६५३ प्रत्येकहेतुप्रतिबद्ध-प्रत्येकधर्मविशिष्टवस्तुगमकत्वं परस्मिन्नास्तीत्यनन्ता अहेतवः, तथा-अनन्तानि कारणानिन्मृत्पिण्डतन्त्वादीन्यनन्तानि घटपटादिनिवर्तकानि कारणानि, तथा-अनन्तान्यकारणानि-तन्तु ने घटस्य कारणम् , मृत्पिण्डं न पटस्य कारणम् , इत्येवमनन्तानिअकारणानि, तथा-अनन्ता जीवाः, अनन्ता अजीवा द्वयणुकादयः, अनन्ता भवसिद्धिकाः, अनन्ताः अभवसिद्धिकाः, अनन्ताः सिद्धाः, अनन्ता असिद्धाश्च प्रज्ञप्ताः।
अमुमेवार्थ सूचयितुं गाथामाह
'भावमभावा० ' इत्यादि । गाथार्थः स्पष्टः ॥ २ हेतुयुक्त एक २ धर्म विशिष्ट वस्तु की बोधकता दूसरे में नहीं होने से एक हेतु दुसरे के प्रति अहेतु हो जाता है इसलिये अनन्त अहेतु हैं, तथा अनन्त कारण हैं-तथा घटपटादि अनन्तकार्यों के निष्पादक मृत्पिण्डतन्तु आदि अनन्त कारण हैं। तथा-अनंत अकारण हैं-तन्तु घट का कारण नहीं होता, मृत्पिण्ड पट का कारण नहीं होता, इस तरह एक की अन्य के प्रति कारणता नहीं होने से कारण में अनन्तता है । तथा-अनन्त जीव, अनन्त अजीव-व्यणुकादिक, अनन्त भवसिद्धिक, अनन्त अभवसिद्धिक, अनन्त सिद्ध, अनन्त असिद्ध, ये सब प्रज्ञस हुए हैं। . इस पूर्वोक्त अर्थ को सूचित करनेवाली गाथा। सूत्रकार कहते है-'भावमभाव' इत्यादि।
इस द्वादशाङ्ग में भाव, अभाव, हेतु, अहेतु, जीव, अजीव, भविक (भवसिद्धिक), अभविक (अभवसिद्धिक), सिद्ध और असिद्ध का प्ररूपण किया गया है। હેતુ યુક્ત એક એક ધર્મવિશિષ્ટ વસ્તુની બોધતા બીજામાં ન હોવાથી એક હત બીજાની પ્રતિ અહેતુ થઈ જાય છે તેથી અનન્ત અહેતુ છે, તથા અનત કારણ છે-ઘટપટાદિ અનન્ત કાર્યોને નિષ્પાદક માટીને પિંડાતુ આદિ અનન્ત કારણ છે. તથા અનંત અકારણ છે –તતુ ઘટ (ઘડા) નું કારણ નથી હોતે, મૃપિડ ઘટનું કારણ નથી હોતે, આ રીતે એકની અન્યના પ્રતિ કારણતા ન હોવાથી કારણમાં અનંતતા છે. તથા અનંત જીવ, અનંત અજીવ-દ્વયકાદિક, અનંત ભવસિદ્ધિક, અનંત અભવ સિદ્ધિક, અનંત સિદ્ધ, અનંત અસિદ્ધ, એ બધાનું વર્ણન કરાયું છે. આ પૂર્વોક્ત અથરને સૂચિત કરવાવાળી ગાથા સૂત્રકાર કહે છે.'भावमभाव' छत्याह
__ iwi ला, समाव, तु, मातु, 04, 2004, लव (१. સિદ્ધિક), અભવિક (અભાવસિદ્ધિક), સિદ્ધ અને અસિદ્ધનું પ્રરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે.
શ્રી નન્દી સૂત્ર
