________________
नन्दी सूत्रे
उत्तरमाह -- ' कालिओवदेसेणं जस्स णं० ' इत्यादि । कालिक्युपदेशेन संज्ञी स उच्यते, यस्य प्राणिनः खलु ईहा = सदर्थ पर्यालोचनरूपा, अस्ति - विद्यते । तथाअपोहः = निश्चयः, मार्गणा - अन्वयधर्मान्वेषणम्, गवेषणा = व्यतिरेकधर्मस्वरूप पर्यालोचनम्, तथा चिन्ता' इदं केन प्रकारेण जातं, इदं संपति केन प्रकारेण वर्तते, केन प्रकारेण चैतद भविष्यती 'ति पर्यालोचनम्, तथा-विमर्शः = विमर्शनम् -' इदमित्थमेव घटते, इत्थं वा तद् भूतम् इत्थमेव वा तद् भविष्यती ' - ति यथाऽवस्थितवस्तुस्वरूपनिर्णयः अस्ति = विद्यते स प्राणी संज्ञीति लभ्यते । स च गर्भव्युत्क्रान्तिको मनुष्यादिः औपपातिकश्च देवादिर्मनः पर्याप्तियुक्तो विज्ञेयः । तस्यैव त्रिकालविषयचिन्ताविमर्शादिसम्भवात् ।
४६२
,
उत्तर- कालिकी के उपदेश के संबंध से संज्ञी जीव यह है कि जिसके ईहा आदि ज्ञान होते हैं । सदर्थ की पर्यालोचना का नाम ईहा है १ । अपोह वस्तु का निश्चय होना २ । 'मार्गणा ' शब्द का अर्थ है वस्तु में अन्वय धर्म की गवेषणा करना, जैसे - 'यह अमुक वस्तु ही है, क्यों कि इसमें इनके साथ संबंध रखने वाले अमुक २ धर्म पाये जाते हैं' ३ | गवेषणा शब्द का अर्थ है व्यतिरेक धर्मों के स्वरूप की वस्तु में पर्यालोचना करना ४ । 'यह किस तरह से हुआ है, इस समय यह किस तरह है, आगे किस तरह से होगा " इस प्रकार की विचार धारा का नाम चिन्ता है ५ । " यह इसी तरह से घटित होता है, पहिले भी यह इसी तरह से घटित हुआ था, आगे भी यह इसी रूप से घटित होगा " इस तरह वस्तु का जो स्वरूप है उसका निर्णय होना सो विशर्म ६ । ये सब बाते जिन में पाई जाती है वे संज्ञी जीव गर्भजन्मवाले
66
८८
ઉત્તર-કાલિકીના ઉપદેશના સંબંધથી સ`ગી જીવ તે છે કે જેમને ઈહા આદિ જ્ઞાન હોય છે. (૧) સદની પર્યાલાચનાનું નામ ઇહા છે. (ર) વસ્તુને निर्णय थव। ते पो छे (3) “मार्गणा' शहनो अर्थ छे-वस्तुभां अन्वयધમની ગવેષણા કરવી જેમકે- આ અમુક વસ્તુ જ છે, કારણ કે તેમાં તેની સાથે સંબંધ રાખનાર અમુક અમુક ધમ મળે છે. (૪) “ગવેષણા” શબ્દના અથ છે-વ્યતિરેક ધર્મોનાં સ્વરૂપની વસ્તુમાં પર્યાલાચના કરવી. “આ કેવી રીતે થયુ' છે, આ સમયે આ કથા પ્રકારનું છે, આગળ કેવી રીતે હશે. આ પ્રકારની વિચાર ધારાનું નામ ચિંતા છે. (૫) આ રીતે ઘટાવી શકાય છે, પહેલાં પણ આ રીતે જ ઘટિત થયુ હતુ, આગળ પણ તે આ રીતે જ ઘટાવી શકાશે ’ આ રીતે વસ્તુનું જે સ્વરૂપ છે. તેના નિર્ણય થવા તે “વિમર્શ' છે (!) એ બધી વાત જેમનામાં જોવા મળે છે તેઓ સ`જ્ઞીજીવ છે, એ સંજ્ઞીજીવ
શ્રી નન્દી સૂત્ર
