________________
३८६
नन्दीसूत्रे
__छाया-अथ कः सोऽचायः ? । अवायः षड्विधः प्रज्ञप्तः । तद् यथा-श्रोत्रन्द्रियावायः १ । चक्षुरिन्द्रियावायः २। घ्राणेन्द्रियावायः ३ । जिहवेन्द्रियावायः४। स्पर्शेन्द्रियावायः ५ । नोइन्द्रियावायः ६ । तस्य खलु इमानि एकार्थकानि नानाघोषाणि. नानाव्यञ्जनानि, पञ्च नामधेयानि भवन्ति; तद् यथा-आवर्तनता १, प्रत्यावर्तेनता २, अवायः ३, बुद्धिः ४, विज्ञानम् ५ । स एषोऽवायः ।।मु० ३२॥
टीका-शिष्यः पृच्छति-से किं तं०' इत्यादि । अथ कः सोऽवायः ? इति। उत्तरमाह-' अवाए छबिहे पण्णत्ते० ' इत्यादि । अवायो निश्चयात्मकावबोधः । स षड्विधः प्रज्ञप्तः; तद् यथा-श्रान्द्रियावाय-इत्यादि। श्रोत्रेन्द्रियेणावायःश्रोत्रेन्द्रियावायः । श्रोत्रेन्द्रियेहामधिकृत्य यः प्रवृत्तोऽवायो-निश्चयः, स श्रोत्रन्द्रियावाय इत्यर्थः। एवं चक्षुरिन्द्रियावायादयः साधनीयाः। तस्य अवायस्य खलु इमानि एकार्थकानि नानाघोषाणि नानाव्यअनानि पञ्च नामधेयानि भवन्ति । एतेषां व्याख्या प्राग्वत् । नवरं अवायसामान्यविवक्षया एकार्थकानि । तद्विशेषचिन्तायां तु नानार्थकानि । तत्र-आवर्तते-आ-मर्यादया वर्तते-ईहातो निवृत्या अवायभावं प्रति अभिमुखो वर्तते येन बोधपरिणामेन स आवर्तनः, स एवावर्तनता ॥१॥
तथा-प्रत्यावर्तनता-आवर्तनं प्रति गतो योऽर्थविशेषेषु उत्तरोत्तरेषु विवक्षितावायप्रत्यासनतरो बोधविशेषः स प्रत्यावर्तनः, स एव प्रत्यावर्तनता ॥२॥
‘से किं तं अवाए.' इत्यादि। शिष्य पूछता है-पूर्वनिर्दिष्ट अवाय ज्ञान का क्या स्वरूप है?
उत्तर-अवायज्ञान छह प्रकार का कहा गया है। वे प्रकार ये हैंश्रोत्रइन्द्रिय से उत्पन्न हुआ अवाय,२ चझु इन्द्रिय से उत्पन्न हुआ अवाय २ घ्राणेन्द्रिय से उत्पन्न हुआ अवाय, ३ जिह्वा इद्रिय से उत्पन्न हुआ अवाय ४, स्पर्श इन्द्रिय से उत्पन्न हुआ अवाय ५ तथा नो इन्द्रिय से उत्पन्न हुआ अवाय ६ । उस अवाय के ये नाना घोषवाले तथा नाना व्यंजनवाले एकार्थक पांच नाम हैं। “से कि त अवाए०" त्याहि
શિષ્યપૂછે છે-“પૂર્વનિદિષ્ટ અવાયજ્ઞાનનું શું સ્વરૂપ છે?
ઉત્તર–અવાયજ્ઞાન નીચે પ્રમાણે છ પ્રકારનું કહેલ છે-(૧) શ્રોત્રેન્દ્રિયથી પિદાથયેલ અવાય (૨), ચક્ષુઈન્દ્રિયથી પિદાથલ અવાય, ધ્રાણેન્દ્રિયથી પેદા થયેલ અવાય (૪), જિહ્વાઈન્દ્રિયથી પેદા થયેલ અવાય (૫), સ્પર્શેન્દ્રિયથી પેદા થયેલ અવાય, તથા (૬) ને ઈન્દ્રિયથી પિદાથયેલ અવાય. તે અવાયના એ વિવિધ ઘષવાળા તથા વ્યંજનવાળા એકાર્થક પાંચનામ છે, જેવાંકે (૧)
શ્રી નન્દી સૂત્ર
