________________
३२७
शानचन्द्रिकाटीका-अवग्रहमैदाः। सम्बन्धेन अवग्रहणं-सम्बध्यमानस्यशब्दादि रूपस्यार्थस्याव्यक्तरूपः परिच्छेदो व्यजनावग्रहः, अथवा व्यज्यन्ते ज्ञायन्ते इति व्यञ्जनानि, शब्दादिरूपा अर्थाः, तेषामुपकरणेन्द्रियसप्राप्तानामवग्रहः अव्यक्तरूपः परिच्छेदो व्यञ्जनावग्रहः । अथवा -अर्थों व्यज्यतेऽनेन, घटः पदीपेन इवेति व्यञ्जनम्- उपकरणेन्द्रियं, तेन स्वसम्बस्यार्थस्य शब्दादेरवग्रहणम् अव्यक्तरूपः परिच्छेदो व्यअनाऽवग्रहः। उपकरणेऔर पदार्थके संबंधरूप व्यञ्जन द्वारा जो शब्दादिकरूप अर्थका सर्वप्रथम अति-अल्प मात्रामें अवग्रह-परिच्छेद होता है वह व्यञ्जनावग्रह है। तात्पर्य यह है कि-प्रारम्भमें ज्ञानकी मात्रा इतनी अल्प होती है कि उससे “यह कुछ है " ऐसा सामान्य बोध भी नहीं होने पाता है, इसी का नाम अव्यक्त परिच्छेद है, और यही व्यञ्जनाग्रह है। अथवा-"व्यज्यन्ते-ज्ञायन्ते इति व्यञ्जनानि-शब्दादिरूपाः" अर्थात्-इस व्युत्पत्तिके अनुसार व्यञ्जनका अर्थ शब्दादिकरूप अर्थ है, क्यों कि वे ही अव्यक्तरूपसे व्यञ्जित किये जाते हैं । इस तरह इन व्यञ्जनोंका उपकरणेन्द्रियों के विषयभूत होने पर जो अव्यक्तरूपसे ग्रहण होता है वह व्यञ्जनाग्रह है। अथवा-" अर्थो व्यज्यते-प्रकटी क्रियतेऽनेन घटः प्रदीपेनेवेति व्यअनम" इस व्युत्पत्तिके अनुसार व्यजन शब्द का अर्थ उपकरण-इन्द्रिय भी होता है, कारण कि उपकरण-इन्द्रियके द्वारा शब्दादिक विषयरूप अर्थ अव्यक्तरूपसे ग्रहण किये जाते हैं । यही व्यञ्जनावग्रह है। उपकઈન્દ્રિય અને પદાર્થના સંબંધરૂપ વ્યંજન દ્વારા જે શબ્દાદિક રૂપ અને સર્વપ્રથમ અતિઅલ્પમાત્રામાં અવગ્રહ-પરિચ્છેદ થાય છે તે વ્યંજનાવગ્રહ છે. તાત્પર્ય એ કે–પ્રારંભમાં જ્ઞાનાની માત્રા એટલી ઓછી હોય છે કે તેના વડે
આ કંઈક છે” એ સામાન્ય બંધ પણ થવા પામતે નથી, એનું જ નામ सयत परिछे छ, मन मे व्यसनाव 2. 4241-" व्यज्यन्ते-ज्ञायन्ते इति व्यञ्जनानि-शब्दादि रूपाः " मेट 21 व्युत्पत्तिप्रभारी व्यसनी म शहाદિકરૂપ અર્થ છે, કારણ કે તેમને જ અવ્યક્તરૂપે વ્યંજિત કરાય છે. આ રીતે એ વ્યંજનેનું ઉપકરણેન્દ્રિયને વિષયભૂત થઈને જે અવ્યક્તરૂપે ગ્રહણ થાય छ ते व्यसनाव छ. मथा-" अर्थो व्यज्यते-प्रकटी क्रियतेऽनेन घटः प्रदीपेनेवेति व्यञ्जनम् " 241 व्युत्पत्ति प्रमाणे व्यसन Avो म ३५४२९ धन्द्रिय
શ્રી નન્દી સૂત્ર
