________________
ज्ञानचन्द्रिका टीका-ज्ञानभेदाः ।
૬૭
उच्यते - यतोऽनन्तानुबन्ध्यादिप्रकृतयः सर्वघातिन्यः सन्ति, सर्वघातिनीनां च रसस्पर्धकानि सर्वाण्यपि सर्वघातीन्येव, न तु देशघातीनि भवन्ति । सर्वघातीनि च रसस्पर्धकान स्वयं गुणं सर्वथा घ्नन्ति, न तु देशतः, अतस्तेषां विपाकोदये क्षयोपशमसम्भवो नास्ति, किन्तु प्रदेशोदये क्षयोपशमो भवितुमर्हति ।
ननु प्रदेशोदयेऽपि कथं क्षायोपशमिकभावस्य सम्भवः, सर्वघातिरसस्पर्धक - प्रदेशानां सर्व-स्वघात्यगुणघातकत्वादिति चेत् ? तदयुक्तम् - वस्तुतत्त्वापरिज्ञानात् ।
इसका कारण यह है कि अनंतानुबंधी आदि प्रकृतियां सर्वघाती ही हैं । सर्वघाती प्रकृतियों के समस्त रसस्पर्धक सर्वघाती ही होते हैं, देशघाती नहीं होते हैं, अतः सर्वघाती जो रसस्पर्धक होते हैं वे अपने द्वारा घात करने योग्य गुण का सर्वथा रूपमें ही घात करते हैं, देशरूपमें नहीं, इस लिये सर्वघाती रसस्पर्धकों के विपाकोदयमें क्षयोपशम की संभावना ही नहीं होती है, किन्तु यह संभावना प्रदेशोदयमें ही होती है, इसलिये मोहनीय कर्म के प्रदेशोदयमें क्षयोपशम हो सकता है।
शंका- प्रदेशोदयमें भी क्षायोपशमिक भाव कैसे हो सकता है ? कारण कि जो सर्वघातिरसस्पर्धकों के प्रदेश हैं वे अपने द्वारा घात करने योग्य ज्ञानादिक गुणों का सर्वरूप से ही घात करनेवाले होते हैं फिर इनके प्रदेशोदयमें क्षायोपशमिक भावकी सत्ता अविरुद्ध कैसे मानी जावेगी ।
સ્થાન નથી. હા, વિરાધ વિપાકેયમાં જ છે. તેનુ કારણ એ છે કે અન તાનુ મંધી આદિ પ્રકૃતિયા સ`ઘાતી જ છે, સર્વાંધાતીપ્રકૃતિયાના સમસ્ત રસસ્પ`કો સધાતી જ હોય છે, દેશઘાતી હાતાં નથી, તેથી જે સ`ઘાતિરસસ્પર્ધકો હાય છે તેએ પાતાના દ્વારા ઘાત કરવા લાયક ગુણુને સદંતરજ ઘાત કરે છે, દેશરૂપમાં નહીં, તેથી સ ઘાતિરસસ્પર્ધા કાના વિપાકેાયમાં પશ્ચમની શકયતા જ હોતી નથી, પણ તે શકયતા પ્રદેશદયમાં જ હાય છે, તેથી મેહનીય કર્માંના પ્રદેશેાયમાં યેાપશમ થઈ શકે છે.
શંકા-પ્રદેશેાયમાં પણ ક્ષાયેાપથમિક ભાવ કેવી રીતે હોઈ શકે છે? કારણ કે જે સĆઘાતિરસસ્પર્ધકોના પ્રદેશ છે તે પોતાના દ્વારા ઘાત કરવા લાયક જ્ઞાનાદિક ગુણ્ણાનુ સરૂપે જ ઘાત કરનારા હાય છે, તે પછી તેમના પ્રદેશયમાં ક્ષાયેાપશમિક ભાવની સત્તા વિરૂદ્ધ કેવી રીતે માની શકાશે ?
શ્રી નન્દી સૂત્ર
