________________
-
प्रियदर्शिनी टीका अ० ३६ मनुजनिरूपणम्
___ ९०५ हिमवतः पूर्वापरमान्तयोश्चतसृषु विदिक् प्रसृतकोटिषु त्रीणि त्रीणि योजनशतान्यवगाह्य तावान्त्येव योजनशतान्यायामविस्ताराभ्यां आदिमाश्चत्वारोऽन्तरद्वीपाः। ततोऽपि एकैकयोजनशतद्धयाऽवगाहनया योजनशतचतुष्टयाधायामविस्तारा द्वितीयादयः सप्तमपर्यन्ताः। एवं हिमवति सप्तचतुष्कान्यन्तरद्वीपानां भवन्ति । तेषां च ऐशान्यादिक्रमात् प्रादक्षिण्येन प्रथमचतुष्कस्य-एकोरुक१, आभाषिकोर, वैषाणिकः३, लालिकः४, इति नामानि। द्वितीयस्य-हयकर्णो १, गजकर्णो२, गोकर्णः३, शब्कुलीकर्णः४, तृतीयस्य-आदर्शमुखो१, मेषमुखो२, अहिमुखो३, भी अठाईस प्रकारके माने गये है।
अन्तर द्वीपोंकी अट्ठाईस संख्या इस प्रकार समझना चाहिये--
हिमवान् पर्वतके पूर्व और पश्चिमकी विदिशाओं में फैली हुई चार कोटियोंमें तीनतीनसौ योजनकी दूरीपर तीनतीनसौ योजन लम्बे-चौडे चार अन्तरद्वीप हैं। इनको प्रथम चतुष्क कहते हैं । इसके बाद एक एक सौ योजनकी दूरी पर चार सौ योजन लम्बे-चौडे चार अन्तरद्वीप हैं। इनको द्वितीय चतुष्क कहते हैं। इसी प्रकार पूर्वपूर्वकी अपेक्षा बादके प्रत्येक अन्तद्वीप-चतुष्ककी दूरी और लम्बाईचोडाईमें एक एक सौ योजनकी वृद्धि करके तृतीय चतुष्कसे लेकर सप्तम चतुष्क पर्यन्त पाँच चतुष्क भी समझना चाहिये । इस प्रकार हिमवान् पर्वत पर अन्तरद्वीपोंके सात चतुष्क होते हैं। इनमें प्रथम चतुष्कमें दक्षिण क्रमसे ऐशानी आदि वि. दिशाओंमें रहे हुए चार अन्तरद्वीपोंके नाम इस प्रकार हैं-एकारूक १, आभाषिक २, वैषाणिक ३, लाङ्गुलिक ४, हैं। दूसरे चतुष्कके नाम-हयकर्ण १, गजकर्ण २, गोकर्ण ३, शष्कुलीकर्ण ४ हैं। तीसरेके नामઆવેલ છે, અંતરદ્વીપની અઠાવીસ પ્રકારની સંખ્યા આ પ્રમાણે સમજવી જોઈએ. હિમવાન પર્વતની પૂર્વ તથા પશ્ચિમ વિદિશાઓમાં ફેલાયેલ ચાર કેટીમાં ત્રણ ત્રણ એજનથી છેટે છેટે ત્રણસો ત્રણસો જન લાંબા પિળા ચાર અંતરદ્વીપ છે તેને પૃથકચતુષ્ક કહે છે, તેના પછી એકેક સે એજનના છેટે ચાર ચાર લાંબા પિળા આંતરદ્વીપ છે તેને દ્વિતીયચતુષ્ક કહે છે. આ પ્રમાણે પૂર્વ પૂર્વની અપેક્ષા બાદના પ્રત્યેક આંતરદ્વીપ ચતુષ્કથી દૂર અને લંબાઈ પહોળાઈમાં એક એકસ એજનની વૃદ્ધિ કરીને ત્રીજા ચેથાથી લઈને સાતમા ચતુષ્ક પર્યત પાંચ ચતુષ્કને સમજવા જોઈએ. આ પ્રમાણે હિમાવાન પર્વત પર અંતરદ્વીપોના સાત ચતુષ્ક છે. તેમાં પ્રથમ ચતુષ્કમાં દક્ષિણ ક્રમથી ઈશાન આદિ વિદિશાઓમાં રહેલા ચાર અંતરદ્વીપના નામ
॥ प्रमाण छ. १३४ 1. सामाषि२. वैषाणि 3. aiखि ४. छे. भी यतुन नाम-७४ १. २०४४ २. 3. शनि ४. छे. उ०-११४
उत्तराध्ययन सूत्र :४
