________________
प्रियदर्शिनी टीका अ० ३६ मनुजनिरूपणम्
टीका-'मणुया दुविह भेया उ' इत्यादि
मनुजा मनुष्यास्तु द्विविधभेदाः द्विप्रकारभेदवन्तः भवन्ति । तान् द्विप्रकारकान् मनुजान् मे मम कीर्तयतः, समीपे शृणु। मनुजा द्विविधा भवन्ति, संमूर्छिमाः, गर्भव्युत्क्रान्तिकाश्चेति ॥१९४॥
तत्र ये गर्मव्युत्क्रान्तिकाः-गर्भेव्युत्क्रान्तिर्येषां ते तथा, ते तु त्रिविधा व्याख्याताः । कर्माकर्मभूमाश्च=इह भूमशब्दस्य प्रत्येकमभिसम्बन्धात् कर्मभूमा अकर्मभूमाश्चेति । तत्र-कर्मभूमाः-कर्मप्रधाना भूमिर्येषां ते, भरतैरावतविदेहक्षेत्रजा इत्यर्थः । तथा अकर्मभूमाः-कर्माणि-कृषिवाणिज्यादीनि न सन्ति येषां ते अकर्म
अब मनुष्योंके विषयमें कहते है--'मणुया' इत्यादि।
अन्वयार्थ--(मणुया दुविह भेयाउ-मनुजाः द्विविधभेदाः) मनुष्योंके दो भेद है। (ते कित्तयओ मे सुण-तान् कीर्तयतः मे श्रृणु) मैं उन भेदों को कहता हूं-सो सुनो । (समुच्छिमाय मणुया गम्भवक्कंतिया तहा-संमूच्छिमाश्च मनुजाः गर्भव्युत्क्रान्तिकास्तथा) एकतो संमूछिममनुष्य, दूसरे गर्भज मनुष्य इस प्रकार ये दो भेद मनुष्योंके है ॥१९४॥ ___अन्वयार्थ--इनमें (जे-ये) जो (गम्भवकंतिया ते तिविहा वियाहियागर्भव्युत्क्रान्तिकाः ते विविधाः व्याख्याताः) गर्भज मनुष्य हैं वे तीन प्रकारके कहे गये है । (कम्म अकम्म भूमाय तहा अन्तरद्दीवया-कर्माकर्मभूमाश्च तथा अन्तरद्वीपजाः) कर्मभूम अकर्मभूम तथा अन्तर द्वीपज । कर्मभूमिमें जो उत्पन्न होते हैं वे कर्मभूम मनुज हैं । भरतक्षेत्र ऐरावतक्षेत्र एवं महाविदेहक्षेत्र ये कर्मभूमियां हैं। इनमें जो मनुष्य उत्पन्न होते हैं उन्हें कर्मभूम कहा है। जिनमें कृषि, वाणिज्य आदि
व मनुष्याना विषयमा ४९ छ—“ मणुया ' त्या !
अन्वयार्थ-मणुया दुविहभेयाउ-मनुजाः द्विविधभेदाः मनुष्याना में ले छे ते कित्तयओ मे सुण-तान् कीर्तयतः मे श्रृणु ई से होने ४९ छुते सiमो. समुच्छिमा य मणुया गब्भवतिया तहा-संमूच्छिमाश्च मनुजाः गर्भव्युत्क्रान्तिकास्तथा ૧ સંમૂછિમ મનુષ્ય, બીજા ગર્ભજ મનુષ્ય આ પ્રમાણે મનુષ્યના બે ભેદ છે. ૧૯૪
अन्वयार्थ-मामा जे-ये २ गब्भवतिया ते तिविहा वियाहिया-गर्भव्युक्रान्तिकाः ते त्रिविधाः व्याख्याताः Mr मनुष्य ते १५ १२न। डेस छे. कम्म अकम्मभूमाय तहा अन्तरदीवया-कर्माकर्मभूमाश्च तथा अन्तरद्वीपजाः भभूमि, અકર્મભૂમિ તથા અંતરદ્વીપજ. કર્મભૂમિમાં જે ઉત્પન્ન થાય છે તે કર્મભૂમ મનુષ્ય છે. ભરતક્ષેત્ર, ઐરાવતક્ષેત્ર, અને મહાવિદેહ ક્ષેત્ર, આ ત્રણે કર્મભૂમિ છે. આમાં જે મનુષ્ય ઉત્પન્ન થાય છે તેને કર્મભૂમ કહેલ છે. જેનામાં
उत्तराध्ययन सूत्र:४
