________________
७१२
उत्तराध्ययनसूत्रे तिक्तकटुककषायाः मरीचादिवत्तिक्ताश्च, निम्बादिवत्कटुकाव, आमलकादिवत्कपायाश्चेति तिक्तकटुककषायाः। देशपरिभाषानुरोधेन मरीचादीनां निम्बादीना तु कटुत्वं ज्ञेयम् । वैद्यके तु मरीचादीनां कटुत्वं निम्बादीनां तिक्तत्वमुक्तम् । अम्लाः खट्टा इति भाषा प्रसिद्धा अम्लिकादिवत् , अम्लरसवन्तः। तथा-मधुग: -शर्करादिवन्मधुररसवन्तः ॥ १९ ॥
सम्पति स्पर्शमाश्रित्याहमूलम्--फासओ परिणया जे उ, अट्टहा ते पकित्तिया।
कखंडा मउया चैवं, गरुया लहया तहा ॥२०॥ सीर्यो उहाय निद्धा य, तेहा लुक्खा ये आहियो ।
इय फास परिणया ऍए, पुग्गला समुदाहिया ॥२१॥ अब रसको आश्रय करके कहते हैं--' रसओ' इत्यादि ।
अन्वयार्थ--(जे उ-ये तु) जो पुद्गल स्कंधादिक (रसओ परिणयारसतः परिणतः) रसगुणसे परिणत होते है (ते पंचहा पकित्तिया-ते पंचधा प्रकीर्तिताः) वे पांच प्रकारके कहे गये है। जैसे (तित्त-कडुकसाया, अंविला महुरा तहा-तिक्त कटुक कषायाः अम्लाः मधुरास्तथा) तिक्त, कटु, कषाय, अम्ल तथा मधुर ।
भावार्थ-जो पुद्गल स्कंध आदि रस गुण परिणामवाले होते हैं वे पांच प्रकारके रसवाले कहे गये हैं-कितनेक पुद्गल स्कन्धोंका रस मरीच आदिकी तरह तीखा-चिरपिरा होता है। कितनेकोंका रस नीम आदिकी तरह कडुवो होता है। तथा कितनेकोंका आंवले आदिको तरह कषायला होता हैं। कितनेकोंका इमली आदिकी तरह खट्टा रस होता है। तथा कितनेकोंका शर्करा आदिकी तरह मीठा रस होता है ॥१९॥
व सन साश्रय ४शन ४ छ—“ रसओ" त्याहि ।
अन्वयार्थ जे उ-येतु २ पुस १४ाह रसओ परिणया-रसतः परि. णताः २सक्थी परिणत हाय छे ते पंचहा परिणया-ते पंचधा परिणताः ते पाय प्रश्न उपाय छे.रभ तित्त-कडु-कसाया अविला महुरा तहां-तिक्त कटुककषायाः अम्लाः मधुरास्तथा ती, ४७वा, तुरा, माटर भने मधु२.
ભાવાર્થ –જે પુદ્ગલ સ્કંધ આ રસગુણ પરિણામ વાળા હોય છે. તે પાંચ પ્રકારના રસવાળા કહેવામાં આવેલ છે, કેટલાક પુદ્ગલ સ્કંધને રસ, મરચાં વગેરેની માફક તીખ ચટપટે હોય છે, કેટલાકને રસ લીંબડાની જેમ કડવો હોય છે, કેટલાકને આંબળા વગેરેની માફક તેરે હોય છે, કેટલાકને આંબલી વગેરેની માર્ક ખાટો હોય છે, તથા કેટલાકનો સાકર આદિની માફક મીઠે રસ હોય છે.૧૯
उत्तराध्ययन सूत्र:४
