________________
उत्तराध्ययनसूत्रे मोक्षहेतुरुक्तः । तथा - रागस्य = द्वेषस्य च संक्षयेण = सर्वथा विनाशेन, अनेन चारित्रात्मको मोक्षहेतुरुक्तः । रागद्वेषयोः कषायरूपत्वेन चारित्रोपघातकत्वात् । एकान्तसौख्यं = नित्य सुख स्वरूपं मोक्षं समुपैति = प्राप्नोतीत्यर्थः । आत्मेति शेषः । मोक्षस्य दुःखाऽसंपृक्तसुखरूपत्वात् दुःखममोक्षे सत्येव मोक्षो लभ्यते, दुःखप्रमोक्षश्च ज्ञानदर्शनचारित्रैर्भवतीति भावः ।। २ ।।
नन्वस्तु ज्ञानादिभिर्दुःखपमोक्षे सति दुःखवर्जित सुखरूपो मोक्षः, ज्ञानादि माप्तिस्तु कथं भविष्यतीत्याशंक्याहमूलम् - तस्स मैग्गो गुरुविर्द्धसेवा, विवर्जणा बालजणस्स दूरा । सज्जाय एगंत निसेवणां ये, सुत्तत्थसंचितण्या थिई" ये ॥३॥ छाया - तस्येष मार्गों गुरुवृद्धसेवा, विवज्र्ज्जना वालजनस्य दूरात् । स्वाध्यायैकान्तनिषेवणा च सूत्रार्थसश्चिन्तनया धृतिश्च ॥ ३ ॥ समस्त ज्ञानों के प्रकाशन से तथा अज्ञान एवं मोह के परिहार से और राग और द्वेष के सर्वथा क्षय से एकान्त सौख्यस्वरूप मोक्ष को पाता है ।
64
<<
भावार्थ - इस गाथा द्वारा सम्यग्दर्शन, सम्यग्ज्ञान, एवं सम्यक् afrate मोक्ष है कह सिद्धान्तिक मान्यता प्रकट की गई है। "सर्वस्य ज्ञानस्य प्रकाशनया" इस पद द्वारा ज्ञानात्मक अज्ञानमोहस्य च विवर्जनया " इस पद द्वारा सम्यग्दर्शनात्मकता तथा रागस्य द्वेषस्य व संक्षयेण " इस पद द्वारा सम्यक् चारित्रात्मकता सूत्रकारने कही है। यह मोक्ष दुःख के संपर्क से रहित सुखरूप है। इसलिये यह दुःखभावरूप नहीं है । दुःख के अत्यंत अभाव होते ही यह आत्मा को प्राप्त होता है तथा दुःख का अभाव ज्ञान, दर्शन एवं चारित्र द्वारा होता है ॥ २ ॥
४४८
નિષેધક આદિ સઘળા જ્ઞાનાના પ્રકાશનથી તથા અજ્ઞાન અને મેાહના પરિહા રથી અને રાગ આદિ દ્વેષના સવથા ક્ષયથી એકાન્ત સૌખ્ય સ્વરૂપ મેક્ષને પામે છે. ભાવાર્થ-આ ગાથા દ્વારા સમ્યગૂદર્શન, સમ્યગજ્ઞાન, અને સમ્યકૂચારિ ત્રાત્મક મેાક્ષ છે. આ સિદ્ધાંતિક માન્યતા પ્રગટ કરવામાં આવી છે. सर्वस्य ज्ञानस्य प्रकाशनया " म यह द्वारा ज्ञानात्मस्ता " अज्ञानमोहस्य च विवर्जनया " या यह द्वारा सभ्यगृद्दर्शनात्मता तथा “ रागस्य द्वेषस्य च संक्षयेण " मा यह દ્વારા સમગ્ર ચારિત્રાત્મકતા સૂત્રકારે ખતલાવેલ છે. આ મેક્ષ દુઃખના સંપર્ક થી રહિત સુખરૂપ છે. આથી આ દુઃખ ભાવરૂપ નથી. દુઃખના અત્યંત અભાવ હાવાથી એ આત્માને પ્રાપ્ત થાય છે. તથા દુઃખને અભાવ ધ્યાન દન અને शास्त्रि द्वारा थाय छे. ॥ २ ॥
उत्तराध्ययन सूत्र : ४
