________________
प्रियदर्शिनी टीका अ० २९ भक्तप्रत्याख्यानफलवर्णनम् ४०
३०७ सहायपत्याख्यानवान् जीवः अन्ते भक्तपत्याख्यानं करोतीति चत्वारिंशतमम् तदाह
मूलम्-भत्तपच्चक्खाणेणं भंते ! जीवे किं जणेइ ?। भत्तपच्चक्खाणेणं अणेगाइं भवसयाइं निरंभइ ॥ सू० ॥ ४० ॥
छाया-भक्तप्रत्याख्यानेन भदन्त ! जीवः किं जनयति ? । भक्तप्रत्याख्यानेन अनेकानि भवशतानि निरुणद्धि ॥ ४० ॥
भावार्थ-अपने गच्छवर्ती साधुजन ही यहां सहाय शब्द से गृहीत हुए हैं। इन सहायकारी साधुओं का प्रत्याख्यान करना सहायप्रत्याख्यान है । इनकी सहायता का परित्यागी साधु अपने आप को गच्छ में रहने पर भी साधु समुदाय के बीच में स्थित होने पर भी अकेला ही समझता है । इसका तात्पर्य यह नहीं है कि वह सब की सहायता का प्रत्याख्यान रागद्वेष के वशवर्ती होकर करता है किन्तु यह समझ कर ही करता है कि ' मैं अकेला हूं मेरा कोई नहीं है और न मैं किसी और का हूं" । इस प्रकार अपने आप को एकाकी की भावना से वासित करनेवाला साधु आत्मा अपनी प्रत्येक क्रिया को इतनी परिमित बना लेता है कि जिससे उसकी इस भावना को ठेस नहीं पहुँचती है-थोड़ा बोलता है-भेदजनक वचन नहीं कहता है-कलह एवं क्रोधादिक भाव से सर्वथा रहित होता है । “ मैं तुं" के झगडे में नहीं पड़ जाता है। संयम संवर एवं समाधि की बहुलता इसके रहती है ॥ ३९ ॥
सहाय प्रत्याख्यानवाला जीव अंत में भक्तप्रत्याख्यान करता है इस लिये चालीसवे बोलमें भक्तप्रत्याख्यानका फल कहते हैं'भत्तपच्चक्खाणेणं' इत्यादि।
ભાવાર્થ–પોતાના ગચ્છવતી સાધુજન અહીં સહાય શબ્દથી ગૃહીત થયેલ છે. આ સહાયકારી સાધુઓનું પ્રત્યાખ્યાન કરવું એ સહાયપ્રત્યાખ્યાન છે. એમની સહાયતાના પરિત્યાગી સાધુ ગચ્છમાં રહેવા છતાં પણું, સાધુસમુદાયની વચમાં સ્થિત હેવા છતાં પણ પિતાને એક જ માને છે. આનું તાત્પર્ય એ નથી કે, તે આ સઘળા સાધુજનની સહાયતાનું પ્રત્યાખ્યાન રાગદેશને વશ બનીને કરે છે. પરંતુ એ સમજીને જ કરે છે કે, હું એકલો છું, મારૂં કઈ પણ નથી. અને હું ન બીજા કેઈન છું. આ પ્રમાણે પિતાને એકાકી ભાવનાથી વાસિત કરવાવાળા એ સાધુ આત્મા પિતાનિ પ્રત્યેક ક્રિયાઓને એટલી પરિમિત બનાવી લ્ય છે કે, જેનાથી એની એ ભાવનાને ઠેસ લાગતી નથી. ડું બેલે છે, ભેદજનક વચન બોલતાં નથી, કલહ અને ક્રોધાદિના ભાવથી સર્વથા રહિત डाय छे. “हुँ तु" न अघाम पता नथी. संयम, स१२ भने सभाधिनी मसता तन २ छ. ॥3॥
उत्तराध्ययन सूत्र:४
