________________
२७०
उत्तराध्ययनसूत्रे
सप्त कर्मप्रकृतिः - ज्ञानावरण- दर्शनावरण- वेदनीय मोहनीय - नामगोत्रान्तरायरूपाणां कर्मणां याः प्रकृतयस्ताः शिथिल बन्धनबद्धाः - अपवर्तनादिकरणयोग्याः प्रकरोति कथंभूतास्ताः सप्तकर्मप्रकृतिः ! गाढवन्धनबद्धाः- गाढं दृढं बन्धनं आत्मप्रदेशैः सह श्लेषण, तेन बद्धाः, निकाचिताः अतिनिविडबन्धनबद्धाः इत्यर्थः । अयं भावःअनुप्रेक्षा हि स्वाध्यायविशेषः, स तु मनसस्तत्रैव नियोजनाद् भवति । स चानुप्रेक्षारूपः स्वाध्याय आभ्यन्तरं तपः, तपस्तु निकाचितमपि कर्म शिथिलीकर्तुं क्षपतिं च समर्थ भवत्येवेति ।
किं च - हे शिष्य ! दीर्घकाल स्थितिकास्ताः अनुप्रेक्षया हस्वकालस्थितिकाः बन्धनबद्धाः प्रकरोति ) इसका उत्तर सूत्रकार इस प्रकार देते है कि जोव अनुप्रेक्षा के वलसे आयुकर्मको छोड़कर शेष सात कर्मो की प्रकृतियों को जो आत्मप्रदेशोंके साथ अतिनिबिड रूपसे बंधी हुई होती हैं उनको अपवर्त्तनादिकरण योग्य सुगमता से हटाने योग्य कर देता है । अनु प्रेक्षा शब्दका अर्थ चिन्तन है । इसमें सूत्रार्थका चिन्तन होता है । यह अनुप्रेक्षा प्रकृष्ट शुभ भावोंकी उत्पादक होती है। इस लिये इसको स्वाध्याय विशेष में परिणत किया गया है । यह स्वाध्याय विशेष जब तक मनकी एकाग्रता नहीं होती तबतक साध्य नहीं होता है । इसीलिये इसको आभ्यन्तर तपमें गिनाया है। तपमें यह शक्ति है कि वह अति निबिड बंधनबद्ध भी कर्मों को शिथिल बंधनबद्ध बना देता है और कर्मों को क्षय करने में समर्थ होता है ।
तथा अनुप्रेक्षा में यह शक्ति रही हुई है कि वह सातकर्म प्रकृतियों को कि ( दीह कालट्ठियाओ - दीर्घकाल स्थितिकाः) जिनमें स्थिति दीर्घकालकी
કે, જીવ અનુપ્રેક્ષાના ખળથી આયુ કર્મને છોડીને શેષ સાત કર્મની પ્રકૃતિને જે આત્મપ્રદેશેાની સાથે ઘણાજ ઘાટા સબધથી બધાયેલ હાય છે તેને અપવત્તનાદિ કારણુ ચાગ્ય સુગમતાથી હટાવવા યાગ્ય કરી દે છે. અનુપ્રેક્ષા શબ્દના અર્થ ચિંતન એમાં સૂત્રાનુ ચિતન થાય છે. એ અનુપ્રેક્ષા પ્રકૃષ્ટ શુભ ભાવેાની ઉત્પાદક થાય છે. આથી એ કારણે એને સ્વાધ્યાય વિશેષમાં પરિણત કરવામાં આવેલ છે. આ સ્વાધ્યાય વિશેષ જ્યાં સુધો મનની એકાગ્રતા નથી થતી. ત્યાં સુધી સાધ્ય મનતા નથી. આ કારણે તેને અભ્યંતર તપમાં ગણાવેલ છે. તપમાં એ શક્તિ છે કે, તે ચારે બાજુથી ભેળાં મળેલાં બંધન ખદ્ધ એવા કર્માંના બધાને પણ શિથિલ બનાવી દે છે. એવા કર્મોને ક્ષય કરવાનું એનામાં સામર્થ્ય છે.
તથા—અનુપ્રેક્ષામાં એ શક્તિ રહેલી છે કે, તે સાત કર્યાં પ્રકૃતિયાને 3, वीहकाल ड्ठिइयाओ - दोर्घकालस्थितिकाः नामां दीर्घ अजनी स्थिति पड़ी यूहेल
उत्तराध्ययन सूत्र : ४
