________________
उत्तराध्ययन सूत्रे
छाया - प्रत्याख्यानेन भदन्त ! जीवः किं जनयति ? | प्रत्याख्यानेन द्वाराणि निरुणद्धि । प्रत्याख्यानेन इच्छा निरोधं जनयति । इच्छा निरोध गतच खलु जीवः सर्वद्रव्येषु विनीततृष्णः शीतीभूतो विहरति ॥ १३ ॥
टीका- 'पञ्चक्खाणं भंते ' इत्यादि
२३२
हे भदन्त ! प्रत्याख्यानेन परिहरणीयं वस्तु प्रतिआख्यानं प्रत्याख्यानम् । गुरोर निवृत्तिकथनम्, स्वेच्छाप्रवृत्तिप्रतिकूलतया मर्यादया विवक्षितकालादिमानयाऽऽख्यानं प्रकथनं प्रत्याख्यानं तेन, मूलगुणोत्तमगुणप्रत्याख्यानरूपेण, जीवः किं जनयति ? | भगवानाह - हे शिष्य ! प्रत्याख्यानेन जीवः आस्रवद्वाराणिजीवतड़ागे कर्मजलस्याssगमनम् आस्रवः कर्मबन्धनमित्यर्थः, तस्य द्वाराणीव द्वाराणि आस्रवद्वाराणि मिथ्यात्वाविरतिप्रमादकषाययोगरूपाः कर्मोपादानहेतवः पञ्चेत्यर्थः, तानि निरुणद्धि - दूरादेव वारयतीत्यर्थः । तथा - प्रत्याख्यानेन - उक्तरूपेण, इच्छा निरोधम् - इच्छा-विषयगृद्धिरूपा तस्या निरोधः - निवारणम् - इच्छा निरोधस्तं, जनयति । इच्छानिरोधं गतः - प्राप्तश्च खलु जीवः सर्वद्रव्येषु सर्वेषु द्रव्येषु विनीतत्
कायोत्सर्ग करनेपर भी पुनः अतिचारोंकी संभावना में प्रत्याख्यान करना चाहिये यह बात सूत्रकार तेरहवें बोलमें कहते हैं- 'पञ्चक्खाणेणं' इत्यादि ।
अन्वयार्थ - ( भंते पच्चक्खाणेणं जीवे किं जणेइ-भदन्त ! प्रत्याख्यानेन जीवः किं जनयति ) हे भगवन् । प्रत्याख्यानसे जीव किस गुण को पाता है ? इसके उत्तर में कहते हैं कि ( पच्चक्खाणं आसवदाराई निरंभ - प्रत्याख्यानेन आस्रवद्वाराणि निरुणद्धि ) प्रत्याख्यान से जीव आस्रव द्वारोंका निरोध करता है। तथा ( पच्चक्खाणेणं इच्छानिरोहजणेह - प्रत्याख्यानेन इच्छा निरोधं जनयति ) प्रत्याख्यान से ही अपनीइच्छाओंका निरोध करता है । (इच्छानिरोद्दं गएयणं जीवे सव्व दव्बेसु विणीत सीइए विहरइ-इच्छा निरोधं गतः खलु सर्वद्रव्येषु विनी -
કાચાત્સગ કરવા છતાં પણ ફરી અતિચારાની સંભાવનામાં પ્રત્યાખ્યાન ४२वु लेई मे, या वात सूत्रार तेरभां मोसमां उडे छे – “पच्चक्खाणेणं" इत्यादि. अन्वयार्थ - भंते पच्चक्खाणेणं जीवे किं जणेइ-भदन्त प्रत्याख्यानेन जीवः દિ નનયંત્ત હું ભગવાન ! પ્રત્યાખ્યાનથી જીવ કયા ગુણને પામે છે? આના उत्तरभांडे छे है, - पच्चक्खाणेण आसवदाराई निरंभइ - प्रत्याख्यानेन आस्रवદ્વારાનિ નિહળદ્ધિ પ્રત્યાખ્યાનથી જી1 આસવના દ્વારાના નિરોધ કરે છે તથા पच्चक्खाणेण इच्छा निरोहं जणेइ-प्रत्याख्यानेन इच्छा निरोधं जनयति प्रत्याय्यानथी ४ पोतानी छानी निरोध उरे छे. इच्छानि रोहं गएयणं जीवे सव्वदव्वेसु विणीय तहे सीइए विहरइ - इच्छानिरोधं गतः खलु सर्व द्रव्येषु विनीततृष्णः
उत्तराध्ययन सूत्र : ४
