________________
उत्तराध्ययन सूत्रे
पञ्चशतसंख्यका राज्य आसन् । वसुन्धरा व्याप्तिसमाऽपि तस्य सेना वारिधेवरीव मर्यादां न लङ्गितवती । स राजाऽन्यान्नृपान् जेतुं शक्तोऽपि नात्ररुरोध । तस्मिन्नेव समये विराटदेशे धनधान्यसंभृतं धान्यपुरं नाम नगरमासीत् । तत्रासीद् धनधान्यसंमृद्वस्य धनमित्रनाम्नो ग्राममुख्यस्य पुत्रो वसुमित्र नामा | तस्यासीद् रूपलाण्यसम्पन्ना कुड्मला नाम कुलटा भार्या । सा स्वामिनि बहिर्गते केनाऽपि नगररक्षकेण सह नित्यं रमते स्म । अथैकदा तस्मिन् नगरे नटाः समागताः । ते हि नाटकं कृतवन्तः । तेषु एकस्तरुणो नटो
२९०
अन्तःकरण अधिक आसक्त रहा करता था। इनके पांचसों रानियां थीं । रूप, यौवन एवं लावण्य से संपन्न थीं । समुद्र के जलकी तरह उनकी सेना यद्यपि समस्त भूमण्डल को व्याप्त करने में समर्थ थी तौ भी मर्यादा का वह कभी भी उल्लंघन नहीं करती थी । यद्यपि राजा में इतनी अधिक सामर्थ्य थी कि वे अन्य राजाओंको आक्रांत कर अपने आधीन बना सकते थे परंतु फिर भी उन्होंने ऐसा कभी नहीं किया ।
इसी समय में विराट देश मे धनधान्य से संभृत धान्यपुर नामका एक नगर था। वहां जन, धन, धान्य से परिपूर्ण धनमित्र नामके एक ग्राम के मुखिया का वसुमित्र नामका पुत्र था । इसकी मार्यांका नाम कुड्मला था । यह रूपलावण्य से भरपूर थी । परंतु चारित्र से बिलकुल पतित- कुलटा थी जब इसका पति वसुमित्र घर से बाहर किसी गाँवको चला जाता तो यहां के किसी नगर रक्षक में अनुरक्त होती थी । किसी एक समय वहां बहुत से नटलोग आये हुए थे । उन्होंने वहां नाटक किया। उसमें एक तरुण नट स्त्रीका वेष लेकर કરણ ઘણુ આસક્ત રહ્યા કરતુ હતુ. તેમને પાંચસેા રાણીએ હતી. રૂપ, યૌવન અને લાવણ્યવાળી હતી. સમુદ્રના જળની માફક તેની સેના સમસ્ત ભૂમંડળને વ્યાપ્ત કરી દેવામાં સમર્થ હતી. તે પણ તે કદી મર્યાદાનું ઉલંઘન કરતી ન હતી. જો કે, રાજામાં એવી અધિક સામર્થ્ય શક્તિ હતી, કે બીજા રાજાઓ ઉપર આક્ર અણુ કરીને તેમને પોતાના આધિન બનાવી શકે. તા પણ તેમણે એવું કદી પણ १ न तु .
આ સમયે વિરાટ દેશમાં ધન ધાન્યથી પરિપૂર્ણ ધનમિત્ર નામના ગામડાના એક મુખીને વસુમિત્ર નામના પુત્ર હતા તેનો પત્નિનું નામ કુમલા હતું, તે રૂપાત્રણ્યથી ભરપૂર હતી. પરંતુ ચાંરિત્રમાં તદ્દન ઉતરતી કૈટીની હતી. જ્યારે તેના પતિ વસુમિત્ર ઘેરથી બહાર કોઇ ગામ જતા ત્યારે તે કઈ નગર રક્ષકમાં અનુરક્ત રહેતી હતી. કેાઈ એક સમયે ત્યાં ઘણાં નટલેક આવ્યા હતા. તેએએ ત્યાં નાટક કર્યું તેની અંદર એક તરૂણ નટ સ્ત્રીના વેશ લઈને નાચ્યા. તેને જોઈને
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૩
