________________
-
प्रियदर्शिनी टीका अ० ९ नमिचरिते नमिइन्द्रयोः संवादः
४२१ अथ नमिसूचितानुमानम्-- यद्वा--' आत्मरिपुोक्षाभिलाषिणा जेतव्यः' इति प्रतिज्ञा, 'शाश्वतसुखविघातकत्वात् ' इति हेतुः । 'यो यः शाश्वतसुखविघातकः स स मोक्षाभिलापिणा जेतव्यः यथा-कषायः. इत्युदाहरणम् । 'शाश्वतसुखविघातकश्चायमात्मरिपुः' इत्युपनयः । 'तस्माद् मोक्षाभिलाषिणा जेतव्यः ' आत्मरिपुः इति निगमनम् । इत्येवं पञ्चावयववाक्यरूपो हेतुः । कारणं तु रिपुकल्पस्यात्मनः शाश्वतसुखविधाकत्वं जेतव्यत्वेन विना नोपपद्यत इति । एवं नमिराजर्षिणा सूचिताभ्यां हेतुकारणाभ्यां नोदितः-हेतुकारणप्रदर्शनपूर्वकं कथितः, देवेन्द्रः, ततः तदनन्तरं, नर्मि राजर्षिम् इदम् अपरं वक्ष्यमाणं वचः, अब्रवीत्-उक्तवान् ॥३७॥ पुनः (इणम्-इदम् ) इस प्रकार (अब्बवी-अब्रवीत् ) कहा।
भावार्थ-नमि राजऋषि ने इन्द्र द्वारा कथित हेतु और कारण, इन दोनों को इस तरह भी दूषित किया-कि-" आत्मरिपुः मोक्षाभिलाषिणा जेतव्यः शाश्वतसुखविघातकत्वात् कषायवत्" जिस प्रकार शाश्वत सुख का विघातक होने से मोक्षाभिलाषी आत्मा द्वारा कषायें जीती जाती हैं उसी प्रकार उनको आत्मरिपु भी जीता जाने योग्य होता है । इसमें प्रतिज्ञा हेतु एवं दृष्टान्त क्रमशः आ गये हैं । " आत्मा भी उसी तरहका रिपु है" यह उपनयहै, 'इसलिये जेतव्य-जीतनेयोग्य है। यह निगम है। यह पंचावयवरूप वाक्य हेतु है । शाश्वत सुखविघातकता रूप हेतु आत्मरिपु में जेतव्य रूप साध्य के विना ठहरता नहीं है। यह कारण है । इस प्रकार नमि राजऋषि द्वारा सूचित हेतु और कारण, इन दोनोंके द्वारा समझाये गये इन्द्रने नमि राजऋषिसे इस प्रकारकहा॥३७॥ नभिबन थी इणमबीवी-इदमब्रवीत् 241 प्रारे ४.
ભાવાર્થ-નમિરાજર્ષિએ ઈન્દ્ર તરફથી કહેવાયેલ હતુ અને કારણ એ બન્નેને मा प्रभारी दुषित या , “ आत्मरिपुः मोक्षाभिलाषिणा जेतव्यः शाश्वत सुखवि. घातकत्वात् कषायवत् " २ मारे पायो शाश्वत सुमन विधात पाथी मामाભિલાષિ આત્માએ કષાને જીતવા પડે છે. એ જ રીતે મોક્ષાભિલાષિ માટે આત્મરિપુ પણ જીતવા ગ્ય હોય છે. તેમાં પ્રતિજ્ઞા હેતુ અને દષ્ટાંત ક્રમશ: सावी गये छ. “ मात्मा ५६ वी तो शत्रु छ" 20 उपनय, “ माथी જીતવા ગ્ય છે? આ નિગમ છે. આ પંચાવયવ રૂ૫ વાકય હેતુ છે. “શાશ્વત સુખને નાશ કરનારરૂપ હેતુ આત્મરિપુમાં જીતવારૂપ સાધ્ય વગર ટકી શકતું નથી.” આ કારણ છે. આ પ્રકારથી નમિરાજર્ષિદ્વારા સૂચિત હેતુ અને કારણ આ બને દ્વારા સમજાવવામાં આવેલ ઈન્દ્રને ફરી નમિરાજષિને આ પ્રકારે કહ્યું છે ૩૭
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૨
