________________
प्रियदर्शिनी टीका अ०३ गा०९ जीवविषये धर्माचार्य तिष्यगुप्तयोः संवादः ६८१ अथ विवक्षितासंख्यातप्रदेशराशेरन्त्यः प्रदेशः पूरण इति विशेषसद्भावतः स एवं जीवो न तु प्रथमादिः, इति मन्यसे, तदयुक्तम् , यतो यथाऽन्त्यः प्रदेशः पूरकः तथा एकैकः प्रथमादिप्रदेशोऽपि तस्य विवक्षितजीवप्रदेशराशेः पूरक एव, एकमपि प्रदेशमन्तरेण तस्याऽपरिपूर्तेः ॥२॥ ___ (३) एवं च सर्वपदेशानां पूरकत्वेऽनिष्टमापतति-तथाहि सर्वजीवप्रदेशानां विवक्षिताऽसंख्यातपरिमाणपूरकत्वेऽन्त्यपदेशवत् प्रत्येकं जीवत्वात् प्रत्येकजीवोऽसंख्यातजीवः स्यात् (१)। शत्व हेतु को लेकर यदि अन्त्यप्रदेश में जीव सिद्ध किया जाता है तो इसी तरह प्रथमप्रदेश में भी इसी हेतु द्वारा जीव सिद्ध किया जायगा " तब प्रथम प्रदेश में जीव नहीं है अन्तिम प्रदेश में ही जीव है" ऐसा कहना कहां तक युक्ति युक्त माना जा सकता है। इस पर यदि यों कहा जाय कि विवक्षित असंख्यात प्रदेशराशि का अन्त्यप्रदेश पूरण है इसलिये वही जीव माना जायगा-प्रथमादिप्रदेश नहीं, क्यों कि वे पूरण नहीं हैं, तो इस प्रकार का कथन भी ठीक नहीं है, क्यों कि जिस प्रकार अन्त्यप्रदेश पूरण है उसी तरह एक एक प्रथमादिप्रदेश भी उस विवक्षित जीव की प्रदेशराशि का पूरक है । क्यों कि यदि एक भी प्रदेश की न्यूनता हो तो उस विवक्षित जीवप्रदेशराशि की पूर्ति नहीं हो सकती है।
(३) इस प्रकार सर्वप्रदेशों में पूरणता मानने पर अनिष्टापत्ति आती है, वह इस तरह से-समस्त जीवप्रदेशों में विवक्षित असंख्यात परिमाण અન્યપ્રદેશમાં જીવ સાબિત કરવામાં આવે તે આજ રીતે પ્રથમ પ્રદેશમાં પણ તે હેતુ દ્વારા જીવ સાબિત કરવામાં આવે ત્યારે પ્રથમ પ્રદેશમાં જીવ નથી. અંતિમપ્રદેશમાં જ જીવ છે એવું કહેવું યુક્તિ યુક્ત કયાં સુધી માની શકાય ? આ અંગે એમ કહેવામાં આવે કે વિવક્ષિત અસંખ્યાત પ્રદેશ રાશીને અંત્યપ્રદેશ પૂરક છે આ માટે તે જ જીવ માનવામાં આવશેપ્રથમ આદિ પ્રદેશ નહીં કેમકે તે પૂરક નથી તે આ પ્રકારે કહેવું એ પણ ઠીક નથીકેમ કે, જે રીતે અન્ય પ્રદેશ પૂરક છે એ રીતે એક એક પ્રથમ આદિ પ્રદેશ પણ એ વિક્ષિત જીવની પ્રદેશ રાશીને પૂરક છે. કેમ કે, જે એક પણ પ્રદેશની ન્યૂનતા હોય તે તે વિવક્ષિત જીવ પ્રદેશ રાશીની પૂતિ બની શકતી નથી,
(૩) આ પ્રકારે સર્વ પ્રદેશમાં પૂર્ણતા માનવાથી અનિષ્ટ આપત્તિ આવે છે. તે આ રીતે છે.-સમસ્ત જીવ પ્રદેશમાં વિવક્ષિત અસંખ્યાત પરિउ०.८६
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
