________________
प्रियदर्शिनी टीका म०३ गा. ९ जीवविषये धर्माचार्यतिष्यगुप्तयोः संवादः ६७९ खल्लु जीवो न भवति, " एगे भंते ! जीवपएसे" इत्याधालापके निषिद्धत्वात् । एवं यावदेकेनापि प्रदेशेन हीनो जीवो न भवति, अत्रैवालापके प्रतिषिद्धत्वात् । यावन्तो जीवस्य प्रदेशाः सन्ति, तेष्वेकस्यापि प्रदेशस्य न्यूनत्वेऽवशिष्टजीवप्रदेशा जीवन्यपदेशं न लभन्ते । ऊने वस्तुनि पूर्णव्यपदेशो न भवति । यावन्तः प्रदेशा लोकाकाशस्य सन्ति, तत्तुल्या असंख्याता निरवशेषमदेशजीवस्य सन्ति । तस्मात् येन केनापि चरमपदेशेन स जीवः परिपूर्णः क्रियते स एवं प्रदेशो जीवः, न तु शेषप्रदेशाः, एतत्सूत्राऽऽलापक प्रामाण्यात् । इत्येवं विरुद्धमर्थ प्रतिपन्नस्तिष्यगुप्तमुनिर्धर्माचार्यमब्रवीत्-योकेनापि प्रदेशेन विहीनाः सकला अपि जीवप्रदेश दो तीन आदि संख्यात असंख्यात प्रदेश जीव नहीं है क्यों कि “एगे भंते ! जीवपएसे" इस आलापक में इसका निषेध किया गया है। इसी तरह एक भी प्रदेश से हीन भी जीव नहीं होता है यह बात भी इसी आलापक में प्रतिषेध करने में आई है । तात्पर्य इसका यह है कि जितने जीव के प्रदेश होते हैं उनमें से यदि एक भी प्रदेश कम हो तो यह जीव नहीं हो सकता है । अर्थात्-उसके अवशिष्ट प्रदेश जीव नहीं कहलासकते हैं। वस्तु में यदि जरा सी भी कमी हो तो वह पूरी वस्तु कैसे कही जा सकती है। जितने प्रदेश लोकाकाश के हैं उतने ही प्रदेशअसंख्यात प्रदेश-एक जीव के हैं इसलिये जिस किसी अन्तिम प्रदेश से वह जीव परिपूर्ण होता माना जाता है वही अन्तिम प्रदेश जीब है। अवशिष्ट प्रदेश जीव नहीं है, क्यों कि इसमें यही सूत्रालापक प्रमाणभूत है। इस प्रकार अपनी कल्पना से विरुद्ध अर्थ को कल्पित कर तिष्यगुप्त
भ -" एगे भंते ! जीवपएसे" ये मामा५४मा तना निषेध ४२पामा આવેલ છે. આ રીતે એક પણ પ્રદેશથી જીવ હીન પણ થતો નથી. આ વાત પણ આલાપકમાં પ્રતિષેધ કરવામાં આવી છે. એનું તાત્પર્ય એ છે કે, જીવના જેટલા પ્રદેશ હોય છે એમાંથી જે એક પણ પ્રદેશ ઓછો હોય તે જીવ થઈ શકતો નથી. અર્થાત્ તેના અવશિષ્ટ પ્રદેશ જીવ કહેવાતા નથી. વસ્તુમાં જે જરા પણ ઓછપ હોય તે તે પુરી વસ્તુ કહેવાતી નથી. કાકાશના જેટલા પ્રદેશ છે એટલા જ પ્રદેશ અસંખ્યાત પ્રદેશ એક જીવના છે. આથી જે કોઈ અંતિમ પ્રદેશથી તે જીવ પરિપૂર્ણ થતે માનવામાં આવે છે તે જ અંતિમ પ્રદેશ જીવ છે. અવશિષ્ટપ્રદેશ જીવ નથી. કેમકે તેમાં એજ સૂત્રાલાપક પ્રમાણભૂત છે. આ રીતે પિતાની કલ્પનાથી વિરૂદ્ધ અર્થને કલ્પિત કરી તિષ્યગુપ્ત
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
