________________
६७४
उत्तराध्ययनस्वे अथाऽसौ तदुत्तरं दातुमशक्तः सन् मौनमाश्रयत् । ततो भगवान् जमालिमाहहे जमाले! अस्य प्रश्नस्योत्तरं दातुं छन्नस्था अपि सहस्रशिष्या मम समर्थाः सन्ति यथा-अहम् , किंतु ते एवं न वदन्ति, यथा त्वं वदसि । इदमुत्तरं जानीहिलोको जीवश्च सदा शाश्वतः, अशाश्वतोऽपीति । तथाहि-द्रव्यरूपेण लोकः शाश्वत उच्यते, प्रतिक्षणं पर्यायपरिवर्तनेन तु अशाश्वतः । द्रव्यरूपेण जीवोऽपि शाश्वतः कथ्यते । देवमनुष्यतिर्यङ्नरकपर्यायपरावृत्त्या तु अशाश्वत उच्यते ।
जमालि मुनि ने जब ऐसा कहा तब गौतमस्वामी ने उनकी बात सुनकर उनसे कहा हे जमालि ! तुम यदि केवली हो गये हो तो हमारे दो प्रश्नों का उत्तर दो-बोलो लोक शाश्वत है कि अशाश्वत है ? जीव शाश्वत है कि अशाश्वत है ?, गौतम के इन प्रश्नों का जब उनसे कोई उत्तर नहीं बना तो वह चुपचापहो गये, उनको चुप देखकर भगवान ने जमालि से कहा-हे जमालि ! देखो इन प्रश्नों के उत्तर देने के लिये मेरे हजार शिष्य समर्थ हैं तो भी वे ऐसा नहीं कहते हैं जैसा कि तुम कहते हो। इन प्रश्नों का उत्तर इस प्रकार है-जीव एवं लोक सदा शाश्वत भी है एवं अशाश्वत भी है । द्रव्यरूप से लोक शाश्वत कहा गया है। प्रतिक्षण पर्यायों के परिवर्तन से अशाश्वत भी कहा गया है । इसी तरह द्रव्यदृष्टि से जीव भी शाश्वत, एवं पर्यायदृष्टि से-देव मनुष्य तिर्यञ्च एवं नरक पर्यायों के परिवर्तन की अपेक्षा से अशाश्वत जानना चाहिये।
જમાલિ મુનિએ આ પ્રમાણે કહ્યું ત્યારે ગૌતમ સ્વામીએ તેની આ વાત સાંભળી તેને કહ્યું, હે જમાલિ! તમે જે કેવળી થઈ ગયા છે તે અમારા બે પ્રશ્નોને જવાબ આપે. કહે–લેક શાશ્વત છે? જીવ શાશ્વત છે કે અશાશ્વત ? ગૌતમ સ્વામીના આ પ્રશ્નોને ઉત્તર જમાલિથી આપી શકાશે નહી અને તે ચુપ થઈ ગયા ત્યારે તેને ચુપ જઈ ભગવાને કહ્યું –જમાલિ! જુઓ આ પ્રશ્નોને ઉત્તર આપવા માટે મારા એક હજાર શિષ્ય સમર્થ છે. તે પણ તેઓ એવું કહેતા નથી કે જેવું તમે કહે છે. એ પ્રશ્નોને ઉત્તર આ પ્રકાર છે.-જીવ અને લેક સદા શાશ્વત છે અને અશાશ્વત પણ છે. દ્રવ્યરૂપથી લેક શાશ્વત કહેવાય છે, પ્રતિક્ષણ પર્યાના પરિવર્તનથી અશાશ્વત પણ કહેવાય છે. આ રીતે દ્રવ્ય દૃષ્ટિથી જીવ પણ શાશ્વત છે અને પર્યાયદષ્ટિથી–દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નરક પર્યાથોના પરિવર્તનની અપેક્ષાથી–અશાશ્વત જાણવું જોઈએ.
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
