________________
प्रियदर्शिनी टोका. अ० ३ गा० ९ श्रद्धादौर्लभ्येक्रियमाणकृतविषयक विचारः ६६३
ननु - क्रियासमयः सर्वोऽपि क्रियमाणकालः तत्र च क्रियमाणं घटादिरूपं वस्तु नास्त्येव, उपरतायां तु क्रियायां योऽनन्तरसमयः स कृतकालस्तत्रैव कार्य निष्पत्तेः, अतः कृतमेव कृतमुच्यते न तु क्रियमाणं कृतमितिचेदुच्यतेसाध्वेतत् किंतु इदं प्रष्टव्योऽसि भवन्मते किं क्रियया कार्य क्रियते, अक्रिया वा ? |
"
यदि क्रियया, तर्हि तव मते इयमन्यत्र, कार्य तु अन्यत्र, इति कथमुपपद्येत ।
शंका- क्रिया का सब ही समय क्रियमाण का काल है, उसमें क्रियमाण घटादिरूप वस्तु है ही नहीं । जब क्रिया समाप्त हो जायगी तब जो अनन्त समय होगा वही कृत का काल कहलायगा क्यों कि उसमें ही कार्य की निष्पत्ति होती है, इसलिये "क्रियमाणं कृतं " ऐसा व्यवहार कैसे हो सकेगा-कृत ही कृत ऐसा व्यवहार होना चाहिये ।
शंका तो यह ठीक है परन्तु हम आपसे इस विषय में केवल इतना ही पूछना चाहते हैं कि क्रियाद्वारा कार्य किया जाता है कि अक्रियाद्वारा। यदि कहो कि क्रियाद्वारा कार्य किया जाता है तो क्रिया किसी काल में होती है, और कार्य किसी और दूसरे समय में होता है यह बात कैसे बन सकेगी ? क्यों कि कार्य जिस समय में है वहां क्रिया नहीं, और जिस समय में क्रिया है वहां कार्य नहीं । ऐसा तुम स्वयं कह रहे हो - सो यह बात इस पक्ष में घटित नहीं होती है । ऐसा तो होता नहीं है कि छेदन क्रिया तो खदिरमें और उसका कार्य छेद हो पलाश वृक्षमें ।
શકા—ક્રિયાના સઘળા સમય ક્રિયમાણ કાળ છે, તેમાં ક્રિયમાણ ઘટાદિરૂપ વસ્તુ છે જ નહી'. જ્યારે ક્રિયા પુરી થાય ત્યારે જે અનંતર સમય હશે તે જ કૃતના आज अडेवाशे डेभङे, तेभांन अर्यनी निष्यत्ति होय छे. आ भाटे "क्रियमाणं कृतम् " એવા વહેવાર કેમ થઈ શકે? કૃત જ કૃત છે એવા વહેવાર હોવા જોઇએ. ઉત્તર-શંકા તા એ ઠીક છે પણ અમે આપને આ વિષયમાં કેવળ એટલુંજ પૂછવા માગીએ છીએ કે, ક્રિયા દ્વારા કાર્ય કરવામાં આવે છે કે અક્રિયા દ્વારા ? જો કહે! કે, ક્રિયા દ્વારા કાર્ય કરાય છે તે ક્રિયા કયા કાળમાં થાય છે? અને કાય કાઈ ખીજા સમયમાં થાય છે એ વાત કઈ રીતે બની શકે ? કેમકે, કાય જે સમયમાં છે ત્યાં ક્રિયા નથી. અને જે સમયમાં ક્રિયા છે ત્યાં કાર્ય નથી. એવું તમે પાતે કહી રહ્યા છે તે આ વાત આ પક્ષમાં ટકી શકતી નથી. એવું તા થતું નથી કે, છેદન ક્રિયા તા થાય ખદીરમાં અને તેને કાય છેઃ હાય પલાશ વૃક્ષમાં? જ્યાં ક્રિયા હશે ત્યાં તેનું કાય હશે. પણ આપ જે એવુ’ કહા
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર ઃ ૧
