________________
प्रियदर्शिनी टीका. अ०३ गा. ९श्रद्धादौलभ्ये क्रियमाणकृतविषयकविचारः ६५१ प्रवेशे पटस्योत्पत्तिरिति प्रथमसमयादारभ्य किञ्चित् कार्य सर्वैरपि क्षणैः कृतमिति मन्तव्यम् । यदि मथमक्रियया नोत्पन्नः पटस्तदा उत्तरक्रिययापि नोत्पमः स्यादिति सर्व दैव पटानुत्पत्तिप्रसंगः, स च न कस्यापि इष्टः, अतः प्रथमतन्तुपवेशकाले एव किंचिदुत्पमपटस्य यावान् अंशो नोत्पन्नः स एवाशः उत्तरक्रियया उत्पाधते यदि पुनरुत्पधेत तदा एकदेशेनैव उत्पादनं क्रियाया इति स्वीकर्तव्यम् । यदि प्रथमां. शोत्पादननिरपेक्षा द्वितीयादिक्रिया तदैव द्वितीया फलवती स्यात् , नान्यथा, ततश्च यथा उत्पधमान एव पट उत्पन्नः, तथा क्रियमाणमेव संस्तारकं कृतमितिअन्तिम तन्तु के प्रवेश होने पर पट की उत्पत्ति होती है इसलिये 'पट उत्पन्नः'-ऐसा व्यवहार होता है, अतः ऐसा मानो कि प्रथम समय से लेकर कुछ २ कार्य सभी क्षणों में होता है। यदि कदाचित् प्रथम क्रिया से पट उत्पन्न नहीं हुआ तो द्वितीय से भी उत्पन्न नहीं होगा, तृतीय से भी नहीं होगा, इस प्रकार अन्तिम क्रिया से भी नहीं होगा तो पट की कभी भी उत्पत्ति नहीं होगी। परन्तु यह किसी को भी इष्ट नहीं है। अतः प्रथमतंतुप्रवेशकाल में भी थोड़ा पट उत्पन्न हुआ, और जो अंश अनुत्पन्न है वह बितीयादि क्षणों में होता है। इस प्रकार यह सिद्धान्त होता है कि क्रिया को एक देश से ही उत्पादकत्व है, और यह आपको भी मानना पडेगा। यदि प्रथम अंश के उत्पादन से निरपेक्ष द्वितीय क्रिया को मानोगे तभी द्वितीयादि क्रियायें सार्थक होंगी, अन्यथा नहीं । तब जैसे प्रथम क्रिया से उत्पन्न होते हुए पट की उत्पत्ति द्वितीयादि क्रिया से होती हैं उसी प्रकार तन्तुना प्रवेश प्तानी साथे ४ ५८नी उत्पत्ति थाय छे. मेट भाटे “पटः उत्पन्नः " वो व्यवहार थाय छे. ट स भान न , प्रथम સમયથી લઈને દરેક ક્ષણે કંઈક કંઈક કાર્ય થાય છે જ. જે કદાચ પ્રથમ ક્રિયાથી પટ ઉત્પન ન થયું તે બીજીથી પણ ઉત્પન્ન થશે. નહીં. અને ત્રીજીથી પણ ઉત્પન્ન થશે નહિ. તેવી જ રીતે અન્તિમ ક્રિયાથી પણ થશે નહીં, અને એ રીતે તે પટની કોઈ રીતે ઉત્પત્તિ થશે જ નહીં. પરંતુ એ વાત કઈ માની શકે તેમ નથી. એટલે પ્રથમતતુપ્રવેશકાળમાં પણ પટને શેડો ભાગ ઉત્પન્ન થયો, અને જે અંશ ઉત્પન્ન નથી કે, તે બીજી ત્રીજી વિગેરે ક્ષણમાં થાય છે. આ રીતે એ વાત સિદ્ધ થાય છે કે ક્રિયાના એક દેશથી જ ઉત્પાદન કત્વ છે. અને એ વાત તમારે પણ માનવી પડશે. જે પ્રથમ અંશના ઉત્પાદનથી નિરપેક્ષ દ્વિતીય ક્રિયાને માનશે ત્યારે જ દ્વિતીયાદિક્રિયાઓ સાર્થક થશે. અન્ય રીતે નહીં. તે જેવી રીતે પ્રથમ ક્રિયાથી ઉત્પન્ન થતા પટની ઉત્પત્તિ દ્વિતીયાદિ
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
