________________
१४४
उत्तराध्ययनसूत्रे यद् अल्पाक्षरं, तथा-महार्थं च भवति, अत्र " अल्पाक्षरं महार्थम् " इति विशेषणद्वये चत्वारो भङ्गा भवन्ति, यथा-अल्पाक्षरमल्पार्थम् ' यथा कार्पासादिकम् ॥ १ ॥ 'अल्पाक्षरं-महार्थम् ' यथा-सामायिकं बृहत्कल्पादि च ॥ २ ॥ 'महाक्षरमल्पार्थम्"। यथा--ज्ञाताध्ययनानि, अन्यच्च यदस्यां कोटौ व्यवस्थितम्।
अब सूत्रलक्षण नाम का तीसरा द्वार कहते है-जो सूत्र सूत्रलक्षण से युक्त है वही उच्चारण करने के योग्य होता है । और उसीसे अपने वास्तविक अर्थ का बोध होता है। इससे विपरीत सूत्र द्वारा विवक्षित अर्थ की प्रतिपत्ति-ज्ञान नहीं हो सकती है क्यों कि उससे यथार्थ अर्थ का प्रकाशन नहीं होता है । इस लिये "सूत्र का क्या लक्षण है" इस प्रकार के प्रश्न के समाधान निमित्त उसका लक्षण कहा जाता है।
"अप्पक्खरं महत्थं, बत्तीसदोस, विरहियं जं च ।
लक्खणजुत्तं सुत्तं, अट्ठहिय गुणेहि उववेयं" ॥ १॥ जिसमें अल्प अक्षर होते हैं और महान जिसका अर्थ होता है एवं बत्तीस दोषों से जो रहित होता है तथा आठगुणों से जो युक्त होता है वह सूत्र है " अल्प अक्षर वाला हो एवं अर्थ जिसका महान् हो" इस प्रकार के सूत्र के विशेषण से ये ४ भंग होते हैं-अल्प अक्षर वाला हो एवं अल्प अर्थ वाला हो जसे कपास आदि का बना हुआ सूत १ । अल्प अक्षर वाला हो, पर जिसका महान् अर्थ हो जैसे सामायिक सूत्र,
હવે લક્ષણ નામનું ત્રીજું દ્વાર કહે છે – જે સૂત્ર સૂત્રલક્ષણથી યુક્ત છે તે જ ઉચ્ચારણ કરવા માટે યોગ્ય છે, અને એનાથી પિતાના વાસ્તવિક અર્થને બંધ થાય છે. એનાથી વિપરીત સૂત્રથી વિવક્ષિત અર્થની પ્રતિપત્તિ-જ્ઞાન થઈ શકતું નથી, કારણ કે, એનાથી યથાર્થ અર્થનું પ્રકાશન થતું નથી.
अपक्खरं महत्थं बत्तीस दोसविरहियं जं च ।
लक्खणजुत्तं सुत्तं अट्टहियथेणेहि उववेयं भी सक्ष२ मछ। य छे मने અર્થ મહાન હેય છે જે બત્રીસ દેથી રહિત હોય છે તથા આઠ ગુણોથી જે યુક્ત હોય છે તે સૂત્ર છે. “ડા અક્ષરવાળા હોય અને અર્થ જેનો મહાન હાય”
આ પ્રકારના સૂત્રના વિશેષણથી આ ચાર ભંગ થાય છે. થોડા અક્ષર વાળા હોય અથવા અ૫ અર્થવાળા હેય. જેમ કે કપાસ આદિથી બનેલ સુતર ૧. થેડા અક્ષરવાળા હેય પણ જેને અર્થ મહાન હય, જેવાં સામયિક બૃહત્ક
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર : ૧
