________________
श्रीदशवकालिकसूत्रे महिपी, एषा बडवा' इत्यादि रूपेण, अयं पुमान्='अयं वृद्धः, अयं महिषः, अयमश्वः' इत्यादिरूपेण, तं प्राणिनं यावत यदवधि न विजानीयात्न विनिश्चिनुयात् तावत्-तदवधि 'जाति'-रिति-जाति शब्दं निर्दिश्य यथा-" अयं गोजतीयोऽस्ति गच्छति वा' इत्यादि आलपेत् वदेत् ! दूरस्थत्वादिकारणवशेन पञ्चेन्द्रियाणां स्त्रीत्वपुंस्त्वाद्यनिश्चये तां जाति निर्दिश्य भाषणं विधेयमिति भावः॥
नन्वेवमेकेन्द्रियविकलेन्द्रिय-नारकाणां प्राणिनां शास्त्रसंमते क्लीवत्वे "इयं मृत्तिका, अयं प्रस्तरः, इमा आपः, अयमग्निः अयं वायुः, इयं लता, अयं शङ्खः, इयं शुक्तिका, इयं पिपीलिका, अयं मत्कोटकः, अयं भृङ्गः, इयं मक्षिका, अयं नारकः" इत्यादिस्त्रीत्वपुंस्त्वनिर्देशपूर्वकभाषणे मुनीनां मृषावादाऽऽपत्तिः ! कि-'यह गाय है, यह भैस है, यह घोडी है, या यह बैल है' या भैंस है या घोडा है इत्यादि, तब तक गाय अथवा बैल न कहकर उस की जाति का ही निर्देश करे कि यह 'गो जाति का है' इत्यादि, तात्पर्य यह है कि दूर के कारण पंचेन्द्रिय प्राणियों में स्त्री-पुरुष (नर-मादा) का निश्चय न होने पर उस की जाति का ही कथन करे ॥
प्रश्न- हे गुरुमहाराज ! शास्त्रो में ऐसा माना गया है कि समस्त एकेन्द्रिय विकलेन्द्रिय तथा नारकी प्राणी नपुंसक ही होते हैं, तो "यह मिट्टी है, यह पत्थर है, यह जल है, यह अग्नि है, यह वायु है, यह वेल (लता) है, यह शंख है, यह सीप है, यह यह चिउंटी है, यह मकोडा है, यह मक्खी है, यह नारक है" ऐसा स्त्रीलिंग या पुँल्लिंग का कथन करने से साधु को असत्य का दोष लगेगा? ! એ ગાય છે, એ ભેંશ છે, એ ઘડી છે, યા એ બળદ છે, એ પાડે છે. યા એ ઘેડા છે” ઈત્યાદિ, ત્યાં સુધી ગાય અથવા બળદ ન બોલતાં એની જાતિનો નિર્દેશ કરે કે આ “ગે જાતિને' છે, ઈત્યાદિ. તાત્પર્ય એ છે કે દ્રવ ને કારણે પંચૅન્દ્રિય પ્રાણુઓમાં સ્ત્રી-પુરૂષ (નર માદા)ને નિશ્ચય ન થાય તે એની જાતિનું જ કથન કરે.
પ્રશ્નહે ગુરૂ મહારાજ ! શાસ્ત્રમાં એમ માન્યું છે કે સમસ્ત એકેન્દ્રિય વિકલેન્દ્રિય તથા નારકી પ્રાણી નપુંસક જ હોય છે, તો “આ માટી છે, આ પથ્થર छ, म छ, मन छ, मा वायु छ, मा ३a (Aat) छे, म प छ, સીપ છે, આ કીડી છે, આ મકેડે છે, આ માખી છે, આ નારક છે” એમ સ્ત્રીલિંગ યા પુલિગનું કથન કરવાથી સાધુને અસત્ય દોષ લાગે?
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૨
