Page Text
________________
श्रीदशवैकालिकसूत्रे जंभायमाणे वा उड्डोए वा वायनिसर्ग वा करेमाणे पुवामेव आसयं वा पोसयौं वा पाणिणा परिपेहिता तओ संजयामेव ऊससिज्ज वा जाव वायनिसग्गं वा करेज्जा" (सूत्र१०९) इति ।
छाया-"स भिक्षुर्वा२ उच्छ्वसन् वा, निःश्वसन वा, कासमानः (कासं कुर्वन्) वा क्षुवन् (क्षुतं कुर्वन्) वा, 'जम्भमाणो वा', उद्गिरन् वा, (अधिष्ठानेन) वातनिसर्ग वा कुर्वन् पूर्वमेव आस्यकं वा पोषकं वा पाणिना परिपिधाय ततः संयत एव उच्छ्वसेद् वा यावद् वातनिसर्ग वा कुर्यात्." इति संस्कृतम् ।
अत्र "आसय” इति लक्षणावृत्त्या घ्राणस्यापि बोधकम्, “उस्सासमाणे वा नीसासमाणे वा छीयमाणे वा” इति पदानि लक्षणायां तात्पर्यग्राहकाणि । 'आसयं' इत्यस्य मुखमात्रपरत्वे तु पाणिना तत्परिविधानेऽपि घ्राणजन्योच्छवासादियतनाया अनुपपत्तेः ।
____ अनेन सूत्रेण 'उच्छ्वासादिकाले आस्यकपोषकपरिपिधानं पाणिना विधेय मिति बोधयतो भगवतस्तात्पर्य मुखवस्त्रिकया पिधाने कल्पयन्तः पण्डिताभिमानिन एवमनुयोक्तव्या:-'पाणि' शब्दस्य मुखवस्विकारूपोऽर्थः किं वाच्यो लक्ष्यो व्यङ्गयो वा ? । नाधः,
"भिक्षु श्वासोउछ्च्वास लेते समय, खांसते समय, छींकते समय, जंभाते समय, डकारते समय तथा अधोवायुका त्याग करते समय पहले मुख अथवा मलद्वारको हाथसे ढंककर फिर यतनापूर्वक श्वास लेवे यावत् अधोवायुका त्याग करे"।
यहाँ 'आसयं (मुख) पद लक्षणाके द्वारा घ्राणकाभी बोध है। 'उस्सासमाणे वा निस्सासमाणे वा छोयमाणे वा' ये पद लक्षणामें तात्पर्यके ग्राही हैं। 'आसयं पदसे केवल मुखका अर्थ लिया जाय तो हाथसे मुख टैंक लेनेपर भी नाकसे निकलनेवाले उच्छ्वास आदिकी यतना नहीं हो सकती इस सूत्रसे उच्छ्वास लेते समय आस्यक और पोषक (मलद्वार) को हाथसे ढंक लेना चाहिये, ऐसा भगवान् बताते हैं, फिर भी नामधारी पंडित 'मुखवत्रिकासे ढंकना चाहिए' ऐसा अर्थ निकालते हैं। उनसे हम पूछते हैं कि तुम हाथका अर्थ मुखवत्रिका करते हो सो वह अर्थ वाच्य है, या लक्ष्य
“ભિક્ષુ શ્વાસોચ્છવાસ લેતી વખતે, ઉધરસ ખાતી વખતે છીંકતી વખતે, બગાસું ખાતી વખતે, ઓડકાર ખાતી વખતે તથા અધેવાયુને ત્યાગ કરતી વખતે, પહેલાં મુખ અથવા મળદ્વારને હાથથી ઢાંકીને પછી યતના પૂર્વક શ્વાસ યથાવત્ અધેવાયુને ત્યાગ કરે.” ____ मही' 'आसय' (भुम) शह पक्ष प्रागुन ५ माप छ. 'उस्सासमाणे वा निस्सासमाणे वा छीयमाणे वा' से पह! क्षमा तात्पर्यन पाहा छ. आसयं शहथी કેવળ મુખને અર્થ લેવામાં આવે તો હાથથી મુખ ઢાંકી લેવા છતાં પણ નાકથી નીકળનાર ઉન્ડ્રવાસ આદિની યતના થઈ શકતી નથી.
આ સૂત્રથી ઉચ્છવાસ લેતી વખતે આશ્યક અને પોષક (મલદ્વાર) ને હાથથી ઢાંકી લેવું જોઈએ એમ ભગવાન બતાવે છે, છતાં પણ નામધારી પંડિત મુખવસ્ત્રિકાથી ઢાંકવું જોઈએ' એવો અર્થ કાઢે છે. એમને અમે પૂછીએ છીએ કે તમે હાથનો અર્થ મુખવસ્ત્રિકા કરો છે, તે એ અર્થ વાય છે, યા લક્ષ્ય છે કે વ્યંગ્ય છે ? પહેલે પક્ષ તે બરાબર નથી
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર: ૧
| SR No. | 006367 |
| Book Title | Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1974 |
| Total Pages | 480 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, Canon, & agam_dashvaikalik |
| File Size | 27 MB |