________________
अध्ययन १ गा. १ संयमस्वरूपम्
संयमः । संयमः संयमन सम्यगुपरमणं सावधयोगादिति संयमः, सच सप्तदशविधः, तदुक्तं समवायाङ्गे--
"सत्तरसविहे संजमे पण्णत्ते--(१) पुढवीकायसंजमे (२) आउकायसंजमे (३) तेउकायसंजमे (४) वाउकायसंजमे (५) वणस्सइकायसंजमे (६) बेइंदियसंजमे (७) तेइंदियसंजमे (८) चउरिदियसंजमे (९) पंचिंदियसंजमे (१०) अजीवकायसंजमे (११) पेहासंजमे (१२) उवेहासंजमे (१३) अवहटु(परिट्ठावणा)संजमे (१४) पमज्जणासंजमे (१५) मणसंजमे (१६) वयसंजमे (१७) कायसजमे" इति । ___छाया--सप्तदशविधः संयमः प्रज्ञप्तस्तद्यथा-(१) पृथिवीकायसंयमः (२) अप्कायसंयमः (३) तेजस्कायसंयमः (४) वायुकायसंयमः (५) वनस्पति कायसंयमः (६) द्वीन्द्रियसंयमः (७) त्रीन्द्रियसंयमः (८) चतुरिन्द्रियसंयमः (९) पञ्चेन्द्रियसंयमः (१०) अजीवकायसंयमः (११) प्रेक्षासंयमः (१२) उपेक्षासंयमः (१३) अपहृत्यसंयमः (१४) प्रमाजनसंयमः (१५) मनःसंयमः (१६) वाक्संयमः (१७) कायसंयमः।
तत्र (१) पृथिवीकायसंयमा सचित्तपृथिव्या हस्तपादादिना संघट्टनादिविरतिः हरिणको मारनेको इच्छासे बाण चलाता है और उससे उसके प्राणोंका नाश हो जाता है ।
संयम-सावद्ययोगसे सम्यक्प्रकारसे निवृत्त होनेको संयम कहते हैं । वह सतरह प्रकारका है। समवायाङ्गके सतरहवें समवायमें कहा है-(१) पृथिवीकायसंयम, (२) अप्कायसंयम, (३) तेजस्कायसंयम, (४) वायुकायसंयम, (५) वनस्पतिकायसंयम, (६) द्वीन्द्रियसंयम, (७) त्रीन्द्रियसंयम, (८) चतुरिन्द्रियसंयम, (९) पञ्चेन्द्रियसंयम, (१०) अजीवकायसंयम, (११) प्रेक्षासंयम, (१२) उपेक्षासंयम (१३) अपहृत्यसंयम (परिष्ठापनासंयम), (१४) प्रमार्जनासंयम, (१५) मनःसंयम, (१३) वाक्संयम, (१७) कायसंयम ।
(१) पृथिवीकायसंयम हाथ पैर इत्यादिसे सचित्त पृथिवीका संघटन (संघटन) आदिका वर्जन करना । એ હિંસામાં આત્માના અશુદ્ધ પરિણામ તથા પ્રાણ નાશ અને રહેલા હોય છે. જેમકેકઈ પારધી હરણને મારવાની ઈચ્છાથી બાણ છેડે છે અને એ રીતે હરણને પ્રાણુને નાશ थ/ लय छे. - સંયમ–સાવદ્યગથી સમ્યફ પ્રકારે નિવૃત્ત થવું તેને સંયમ કહે છે. સંયમ સત્તર પ્રકારનું છે. સમવાયાંગના સત્તરમા સમવાયમાં તે પ્રકારે કહ્યા છે. (૧) પૃથિવીકાય सयम, (२) २५५४ासयम, (3) ते४२४३यसयम, (४) वायुयस यम, (५) वनस्पतियसयम, (१) दीन्द्रययभ, (७) allन्द्रयसयम, (८) यतुन्द्रियसयम, (८) पचन्द्रियसयम, (१०)
१४ायसयम (११) प्रेक्षासंयम, (१२) उपेक्षासयम, (13) अपत्यसयम (परिठापना सयम), (१४) प्रभाग नासयम, (१५) मनः संयम, (१६) यम, (१७) यस यम.
(૧) પૃથિવીકાયસંયમ–હાથ પગ ઈત્યાદિથી સચિત્ત પૃથિવીનું સંઘટન (સ્પર્શ) વગેરેને 4 .
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૧
