________________
४३४
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्तिसूत्रे
रात्रिंदिवं नयति, 'स्सो एगं राईदियं णे' पुष्यनक्षत्रं पौषमासस्य चरममेकं रात्रिंदिवं नयति - परिसमापयति तदेवं मिलित्वा चत्वारि अपि नक्षत्राणि हेमन्त कालस्य द्वितीयं पौषमासं परिसमापयन्ति इति । 'तयाणं चउवीसंगुलपोरिसीए छायाए सूरिए अणुपरियट्टई ' तदा पौषमासस्य चरमदिवसे खलु चतुर्विंशत्यङ्गुल पौरुष्या - चतुर्विंशत्य गुळाधिकया पौया छाया सूर्योऽनुपर्यटते- अनुपरावर्तते, एतदेव दर्शयति- 'तस्स णं' इत्यादि, 'तस्स णं, मासस्स जे से चरमदिवसे तस्य खलु पौषमासस्य योऽसौ चरम दिवसः पर्यन्त दिनम्, 'तंसि च णं दिवसंसि हट्ठाई चत्तारि पयाई पोरिसी भवइ' तस्मिंश्च खलु चरमे दिवसे रेखा स्थानि तत्र रेखा पादपर्यन्तवर्त्तिनी सीमा तत्स्थानि चत्वारि पदानि पौरुषी भवति परिपूर्णानि चत्वारि पदानि पौरुषी भवतीत्यर्थः ॥
अथ तृतीयं पृच्छति - हेमंताणं' इत्यादि, 'हेमंताणं भंते ! तच्चं मासं कइणक्खता 'ति' हेमन्तानां हेमन्तकालस्य भदन्त ! तृतीयं माधमासं कति - कियत्संख्यकानि नक्षत्राणि नयन्ति स्वास्तं गमनेन मासं परिसमापयन्तीति प्रश्नः, भगवानाह - 'गोयमा' इत्यादि, इस तरह ये चार नक्षत्र मिल कर हेमन्त काल के द्वितीय मास- पौष मास को क्षपित करते हैं ! 'तयाणं चउव्वीसंगुलपोरिसीए छायाए सूरिए अणुपरियह ' इस पौषमास के अन्तिम दिवस में चौबीस अंगुल अधिक पौरुषीरूप छाया से युक्त हुआ सूर्य परिभ्रमण करता है। यही बात - 'तस्स णं मासस्स जे से चरिमे दिवसे तंसि च णं दिवसंसि लेहट्ठाई चत्तारि पयाई पोरिसी भवइ' इस सूत्रद्वारा सूत्रकार ने पुष्टकी है - पाद पर्यन्त वर्तिनी सीमा का नाम रेखा है-इसमें रहे हुए चार पादों प्रमाण पौरुषी है- अर्थात् इस मास के अन्तिम दिन परिपूर्ण चार पाद प्रमाण पौरुषी होती है ।
'हेमंताणं भंते ! तच्चं मासां कह णक्खत्ता णेति' हे भदन्त ! हेमन्तकाल का जो तृतीयमास माघमास है उसे कितने नक्षत्र अपने अस्तगमन द्वारा क्षपित करते રાતાને સમાપ્ત કરે છે. આ રીતે આ ચાર નક્ષત્ર મળીને હેમન્તકાળના બીજા માસपोषभासने क्षमित (५३) ४२ छे.
' तयाणं चउव्वीस गुलपोरिसीए छायाए सूरिए अणुपरियदृइ' मा पोषभासना अन्तिम દિવસે ચોવીસ આંગળ અધિક પૌરૂષીરૂપ છાયાથી યુક્ત થયેલ સૂર્ય પરિભ્રમણ કરે છે. या वात- 'तरसणं मासस्स जे से चरिमे दिवसे तंसि च णं दिवसंसि लेहट्ठाई चत्तारि पयाई पोरिसी भवइ' या सूत्र द्वारा सूत्रद्वारे पुष्ट उरी छे- 'पाद पर्यन्तवर्त्तिनी' सीमानु नाम રેખા છે—આમાં રહેલા ચાર પાદ પ્રમાણ પૌરૂષી છે-અર્થાત્ આ માસના અંતિમ દિવસે પરિપૂર્ણ ચાર પાદ પ્રમાણ પૌરૂષી હાય છે.
'हेमंताणं भंते! तच्चं मास कइ णक्खत्ता णेति' हे लहन्त ! हेमन्तभजनो ने त्रीले માહ માસ છે તેને કેટલા નક્ષત્ર પેાતાના અસ્તગમન દ્વારા ક્ષપિત કરે છે? સમાપ્ત કરે છે?
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર