________________
प्रकाशिका टीका - सप्तमवक्षस्कारः सू० २६ मासपरिसमापकनक्षत्रनिरूपणम्
४२५
श्रावणलक्षणं मास कति-कियत्संख्यकानि नक्षत्राणि श्रवणादीनि स्वयमस्तगमनेन अहोरात्रपरिसमापकतया क्रमेण नयन्ति - समाप्तं कुर्वन्ति अर्थात् वक्ष्यमाणसंख्यांक स्वस्वदिवसेषु इमानि नक्षत्राणि यदा अस्तं यान्ति तदा श्रावणमासस्याऽहोरात्रस्य परिसमाप्ति भवति, तेन इमानि नक्षत्राणि रात्रिपरिसमापकत्वात् रात्रिनक्षत्राण्यपि कथ्यन्ते इति प्रश्नः, भगवानाह - 'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' हे गौतम ! ' चत्तारि णक्खत्ता र्णेति' चत्वारि - चतुः संख्यकानि वक्ष्यमाणानि नक्षत्राणि वर्षाणां प्रथमं श्रावणलक्षणमास ं नयन्ति - परिसमापयन्ति, तानि कानि नक्षत्राणि तत्राह - 'तं जहा ' इत्यादि, 'तं जहा' तद्यथा - ' उत्तरासाठा अभिई सवणो घणिट्ठा' उत्तराषाढा अभिजित् श्रवणो धनिष्ठा, एतानि चत्वारि नक्षत्राणि श्रावणमास परिसमापयन्ति, केन प्रकारेणैतानि परिसमापयन्ति तत्राह - 'उत्तरासाढा चउद्दस' इत्यादि, 'उत्तरासादा चउद्दस अहोरत्ते णेइ' तत्रोत्तराषाढा नक्षत्रं श्रावणमासस्य प्रथमात् चतुर्दशाहोरात्रात् नयति-परिसमापयति, तदनन्तरम् 'अभिई सत्त अहोरते णेइ' अभिजिन्नक्षत्रं सप्ताहोरात्रान् नयति-परिसमापयति, तदनन्तरम् 'सवणो अट्ठ अहोर ते णेइ' श्रवणनक्षत्रं श्रावणमासस्याष्टाहोरात्रान् नयति - परिसमापयन्ति, तदनन्तरम् ' धणिट्ठा एवं अहोरत्तं णेइ' धनिष्ठानामकं नक्षत्रमेकक्रमशः परिसमापक स्वयं अस्तगमन द्वारा कितने नक्षत्र हैं ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं - 'गोमा ! चत्तारि णक्खत्ता णेंति' है गौतम ! वर्षाकाल के प्रथम श्रावणमास के परिसमापक ये चार नक्षत्र हैं- 'तं जहा' उनके नाम इस प्रकार से हैं- 'उत्तरासाढा अभिई सवणो धणिट्ठा' उत्तराषाढा, अभिजित् श्रवण और धनिष्ठा ये चार नक्षत्र किस प्रकार से श्रावण मास के परिसमापक होते हैं ? तो इस सम्बन्ध में सूत्रकार स्पष्ट समझाने के निमित्त कहते हैं - ' उत्तरासादा चउदस अहोरते णेइ' उत्तराषाढा नक्षत्र श्रावण मास के प्रथम के १४ अहो - रातों की परिसमाप्ति करता है 'अभिई सत्त अहोर ते णेइ' अभिजित् नक्षत्र ७ अहोरातों की परिसमाप्ति करता है 'सवणो अट्ठ अहोरते, धणिट्ठा एवं अहोरत्तं इ' श्रवणनक्षत्र आठ अहोरातों की परिसमाप्ति करता है और घनिष्ठा नक्षत्र डेंटला नक्षत्र छे ? खाना भवाणमां अलु उडे छे- 'गोयमा ! चत्तारि णक्खत्ता र्णेति' हे गौतम ! वर्षाआणना प्रथम श्रावणभासना परिसभाया आ यार नक्षत्र छे- 'तं जहा ' तेभना નામ આ પ્રમાણે છે—
'उत्तरासाढा अभिई सवणो धनिट्ठा' उत्तराषाढा, अलिखित श्रवायु भने धनिष्ठा या ચાર નક્ષત્ર કેવી રીતે શ્રાવણમાસના પરિસમાપક હાય છે? આ સમ્બન્ધમાં સૂત્રકાર સ્પષ્ટ सभलववाना आशयथी हे छे - 'उत्तरासादा चउदस अहोरते णेइ' उत्तराषाढा नक्षत्र श्रावणभासना अथमना १४ महारानी परिसमाप्ति १२ छे. 'अभिई सत्त अहोर ते ' अभिनित नक्षत्र ७ अहोरातनी परिसमाप्ति उरे छे. 'सवणे अट्ठ अहोरते धणिट्ठा एवं अहोरत्तं णेइ' श्रवषु नक्षत्र आई अहोरातनी परिसमाप्ति रे, अने धनिष्ठा नक्षत्र ये
ज० ५४
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર