________________
__
_२८१
प्रकाशिका टीका-सप्तमवक्षस्कारः सू० १७ संवत्सरभेदनिरूपणम् धात्, तथाचोक्तम्
'कम्मो निरंसयाए मासो ववहारगो लोए। सेसाउ संसयाए ववहारे दुक्करा घेत्तुं ॥१॥ (कर्मनिरंशतया मासो व्यवहार कारको लोके ।
शेषास्तु सांशतया व्यवहारे दुष्कराः ग्रहीतुम्) ॥१॥ इतिच्छाया, अस्यार्थः-आदित्यादिवर्षाणां मध्ये कर्मसंवत्सर संबन्धी मासः ऋतुमासः निरंशतया पूर्ण त्रिंशदहोरात्रप्रमाणतया लोके व्यवहारकारका व्यवहारप्रयोजको भवति, शेषास्तु सूर्यादयोमासा व्यवहारे ग्रहीतुं दुष्कराः सांशतया नव्यवहारायालं भवन्तीति, निरंशताचैवम्-पष्टिः पलानि घटिका ते च द्वे मुहर्तः ते च त्रिंशदहोरात्रः ते च पञ्चदशपक्षः, तौ च द्वौ पक्षी एको मासः ते च द्वादशमासाः संवत्सर इति शास्त्रज्ञातृभिस्तु सर्वेऽपिमासा स्तत्तत्कार्ये नियो
और ऋतु संवत्सर ये दो ही लोको के द्वारा पुत्रवृद्धि एवं कलान्तर वृद्धि आदि कार्यों में व्यवहृत किये जाते हैं। क्योंकि ये निरंश होते हैं तथा चोक्तम्
कम्मो निरंसयाए मासो ववहारगो लोए
सेसाउ संसयाए ववहारे दुक्करा घेत्तु ॥१॥ इस गाथा का अर्थ ऐसा है कि आदित्यादि वर्षों के बीच में कर्म संवत्सर सम्बन्धी मास ऋतुमास निरंश होने के कारण पूर्ण ३० अहोरात का होने से लोक में व्यवहारका प्रयोजक होता हैं बाकी के जो सूर्यादिक मास हैं वे व्यवहार में ग्रहीत होने के लिये दुष्कर है क्योंकि वे सांश हैं इस कारण वे व्यवहार के काम में नहीं आते हैं निरंशता इन में इस प्रकार से हैं-६० पलों की एक घडी होती है दो घड़ियों का एक मुहूर्त होता है ३० मुहूर्त का १ दिन रात होता है १५ दिन रात का १ पक्ष होता है दो पक्षों का एक मास होता है और १२ मास का एक संवत्सर होता है शास्त्रज्ञों ने तो सब ही मासों को उन २ व्यावहारिक
કે વડે પુત્ર વૃદ્ધિ તેમજ કલાન્તર વૃદ્ધિ વગેરે કાર્યોમાં વ્યવહત કરવામાં આવે છે. કેમકે એ નિરંશ હોય છે. તથા ચોક્તમ
कम्मो निरंसयाए मासो ववहारगो लोए । सेसाउ संसयाए ववहारे दुक्करा घेत्तुम् ॥१॥
આ ગાથાને અર્થ આ પ્રમાણે છે કે આદિત્યાદિ વર્ષોના મધ્યમાં કર્મ સંવત્સર સંબંધી માસ, ઋતુમાસ નિરંશ હોવાને લીધે પૂર્ણ ૩૦ અહોરાતને હોવાથી લોકોમાં વ્યવહારનો પ્રાજક હોય છે. શેષ જે સૂર્યાદિકમાસે છે. તે વ્યવહારમાં ગૃહીત હોવા બદલ દુષ્કર છે. કેમકે તેઓ સાંશ છે. એથી તેઓ વ્યવહારના કામમાં આવતા નથી. નિરંશતા આમાં આ પ્રમાણે છે-૬૦ પલેની એક ઘડી હોય છે. બે ઘડીઓનું એક મુહૂર્ત હોય છે. ૩૦ મુહૂર્તના ૧ દિવસ-રાત હોય છે. ૧૫ દિવસ-રાતને ૧ પક્ષ હોય છે બે પક્ષેને એક માસ હોય છે અને ૧૨ માસને એક સંવત્સર હોય છે. શાસ્ત્રોએ
ज० ३६ જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્રા
