________________
प्रकाशिका टीका-चतुर्थवक्षस्कारः सू० ४ गङ्गासिन्धुमहानदीस्वरूपनिरूपणम् ४१ हारस्तत्संस्थितेन तदाकारेण-प्रपाते धावल्येन बुदबुदानां तदाकारतया च तत्सादृश्यं बोध्यम् 'साइरेग जोयणसइएणं' सातिरेक योजनशतिकेन सातिरेका किञ्चिदधिका योजनशतिका योजनशत्येव यौजनशतिका शतयोजनानि मानत्वेन यस्य तथाभूतेन, यद्वा सातिरेका योजनशती प्रमाणमस्य तथाभूतेन 'पवाएंणं' प्रपातेन निर्झरेण तद्वारा 'पक्डइ' प्रपतति प्रपात. कुण्डं प्राप्नोति, 'गंगा महाणई जओ' गङ्गामहानदी यतः यस्मात् स्थानात् 'पवडई' प्रपतति, 'इत्थ णं' अत्र गङ्गाप्रपातस्थाने खलु 'मह' महती बृहती 'एगा जिभिया' एका निद्विका जिहाकाराप्रणाली 'पण्णत्ता' प्रज्ञप्ता। 'सा णं जिभिया' सा च जिहिका 'अद्ध जोयणं आयामेणं' अर्धयोजनमायामेन, 'छ सकोसाई जोयणाई' सक्रोशानि क्रोशसहितानि षट्योजनानि 'विक्खंभेण' विष्कम्भेण विस्तारेण, 'अद्धकोसं बाहल्लेणं' अर्द्धकोशं बाहल्येन पिण्डेन 'मगरमुहविउद्दसंठाण संठिया' मकरमुख विवृतसंस्थानसंस्थिता -विवृतमकरमुखाकारा अत्र विवृतस्य आर्षत्वात् परप्रयोगः, 'सव्वबहरामई' सर्ववत्रमयी सर्वात्मना वज्ररत्नमयी 'अच्छा सहा.' अच्छा श्लक्ष्णा इत्यादि प्रारवत् 'गंगा महाणई जत्थ पवडई' यत्र गङ्गामहानदी प्रपतति 'एत्थ णं' अत्र गङ्गाप्रपातस्थाने खलु ‘महं एगे' एकं महत् बृहत् 'गंगप्पवाययोजन से भी कुछ अधिक प्रमाणोपेत प्रवाह से प्रपात कुण्ड में गिरती है (गंगामहाणई जओ पवडइ इत्थणं एगा महं जिभिया पण्णत्ता) गंगामहानदी जिस स्थान से प्रपात कुण्ड में गिरती है वहां पर एक विशाल-जिद्विका जैसी आकृतिवाली प्रणाली है (सा णं जिभिया अद्ध जोयणं आयामेणं छ सकोसाइं जोयणाई विक्खंभेणं अद्धकोसं बाहल्लेणं मगर मुह विउह संठाणसंठिया सव्ववइरामई अच्छा सण्हा) यह जिह्वा के जैसी प्रणालो आयाम की अपेक्षा आधे योजन की है और विष्कम्भविस्तार की अपेक्षा यह १ कोश सहित ६ योजन की है । तथा इसका बाहल्य-मोटाई-आधे कोशका है इसका आकार मगर के खुले हुए मुख के जैसा है यह सर्वात्मना रत्नमयी है अच्छा-आकाश और स्फटिक के जैसी विलकुल निर्मल है और चिकनी है आर्ष होने के कारण यहां विवृत शब्द का વાળા એકસો યજન કરતા પણ કંઇક અધિક પ્રમાણપત પ્રવાહથી પ્રપાત કુંડમાં પડે છે 'गंगा महाणई जओ पवडइ, इत्थण एगा महं जिभिया पण्णत्ता' 10 महानही ले स्थान ઉપરથી પ્રપાત કુંડમાં પડે છે. ત્યાં એક વિશાળ જિલ્લા જેવી આકૃતિ ધરાવતી પ્રણાલી छ. 'सा णं जिब्भिया अद्ध जोयणं आयामेणं छ सकोसाइं जोयणाई विक्खंभेणं अद्धकोसं बाहल्लेण मगर मुहबिउट्ठ संठाण संठिया सव्य वइरामई अच्छा सण्हा' में हावी પ્રણાલી આયામની અપેક્ષાએ અર્ધા જન જેટલી છે અને વિકંભની (વિસ્તાર)ની અપેલાએ એક ગાઉ સહિત ૬ જન જેટલી છે. તેમજ એની મેટાઈ (બાહલ્ય) અર્ધા ગાઉ જેટલી છે. એ સર્વાત્મના રત્નમયી છે. અછા-આકાશ અને સ્ફટિક જેવી એ તદ્દન નિર્મળ અને સ્નિગ્ધ છે. આર્ષ હોવા બદલ અહીં વિવૃત્ત શબ્દ પર પ્રયોગ થયેલ છે.
ज०६ જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર