________________
६.२४
चन्द्र प्रशतिसूत्रे
। षोडशं प्राभृतम् !'
व्याख्यातं पञ्चदशं प्राभृतम्, तत्र चन्द्रादीनां गति परिमाणं नक्षत्रादिमासान् रात्रिदिवं युगं चाधिकृत्य मण्डलसंख्या शीघ्रगतिरूपं च वस्तु रूपितम्, अथ षोडशं प्राभृतं व्याख्यायते, अत्रायमर्थाधिकारः - पूर्वं द्वारगाथायां 'किं ते दोसिणलक्खणं किं ते ज्योत्स्ना लक्षणम्-इति कथितं तदेवात्र प्रतिपादयिष्यते ततस्तत्स्वरूपमेवेदं सूत्रमाह- 'ता कहं ते दोसणा लक्खणं' इत्यादि ।
:
मूलम-ता कहं ते दोसिणलक्खर्ण आहिये ? तिवएज्जा, ता चंद लेस्साइ य दोसिणाइय, दोसाणाइय चंद लेस्साइय के अड्डे किं लक्खणे ? ता eg गलक्ख । ता सूरियलेस्साइय आयवेइ य आयवेश्य सूरियलेस्साइये के अट्ठे किं लक्खणे ? ता एगट्ठे एगलक्खणे । ता अंधयारेश्य छायाइय, छायाइय अंधार के अट्ठे कि लक्खणे ? ता एगट्ठे एगलक्खणे ॥ सू १ ॥ ॥ सोलसमं पाहुडं समतं ।। १६ ।।
?
छाया तावत् कथं ते ज्योत्स्ना लक्षणम् आख्यातम् ? इति वदेत् । तावत् चन्द्रलेश्या इति च ज्योत्स्ना इति च, ज्योत्स्ना इति च चन्द्रलेश्या इति च कोऽर्थः किं लक्षणः ? तावत् एकार्थः एकलक्षणः । तावत् सूर्यलेश्या इति च 'आतप इति च, आतप इति व सूर्यलेश्या इति च कोऽर्थः किं लक्षणः ? तावत् पकार्थः एकलक्षणः । तावत् अन्धकार इति छाया इति च छाया इति च अन्धकार इति कोऽर्थः किं लक्षणः ? एकार्थः एकलक्षणः ॥ सू० १ ॥
॥ षोडशं प्राभृतं समासम् ॥१६॥
व्याख्या- 'ता कहं ते इति, 'ता' तावत् 'क' कथं केन प्रकारेण हे मम्बन् 'ते' त्वया 'दोसिणलक्खणं' ज्योत्स्सा लक्षणं ज्योत्स्नायाः चन्द्रप्रकाशंरूपाया: लक्षणं 'आहियं' आख्यातम् ज्योत्स्ना क़िलक्षणा भवता प्रतिपादितेति भावः 'तिवएज्जा' इति वदेत् वदतु । एवं सामान्यतः प्रश्नं कृत्वा विशेषतः पृच्छति - 'ता चंदलेल्या इ य इत्यादि, 'सा' तावत् 'चंदलेस्सा इ य' चन्द्रलेश्या इति च एवं 'दोसिणा ह य ज्योत्स्ना इति च, अनमो ईयों: पदयोः तथा 'दोसिणा ई य चंदलेस्सा इ य । ज्योत्स्ना इति च चन्द्रलेश्या इति च अनयोर्द्वयोश्च पदयोः, अत्राक्षराणामानुपूर्वी भेदो लोके दृष्टः, यथा 'आगमो देवः इति, एवं पदानामपि चानुपूर्वी भेददर्शनादर्थभेदो दृश्यते, यथा शिष्यस्य गुरुः, गुरोः शिष्य इति एवमत्रापि कदाचिदानुपूर्वी भेदतोऽर्थभेदो भवेत् ? इत्याशङ्कामाश्रित्य 'चन्द्रलेश्या इति त्स्ना' इत्युक्त्वा ज्योत्स्ना इति चन्द्रलेश्या ? इति प्रश्नः "कृत इति । चन्द्रलेश्या ज्योत्स्ना चेति द्वो पदौ आनुपूर्व्या अनानुपूर्व्या वा यदि व्यवस्थितौ भवेतां तदाऽनयो 'के अट्ठे'
