________________
७७२
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे रसमंडलाइं चरइ पंच य बावीससयभागे मंडलस्स' तावत् पञ्चदश मण्डलानि चरति पश्च च द्वाविंशति शतभागान् मण्डलस्य, तावदिति पूर्ववत् एकस्मिन् कर्ममासे नक्षत्रं किल पञ्चदशमण्डलानि परिपूर्णानि चरति, पोडशस्य च मण्डलस्य पञ्चद्वाविंशत्यधिकशतभागं यावत् (१५+२२) चरतीत्यत्राप्यनुपातो यथा यदि द्वाविंशत्यधिकेन कर्ममासशतेन पञ्चत्रिंशदधिकान्यष्टादशशतानि मण्डलानां नक्षत्रस्य लभ्यन्ते तदैकेन कर्ममासेन किं स्यादिति राशित्रयस्थापना-
८ ३३=१५+२. अत्राप्यन्त्येन राशिना एकक रूपेण मध्यमो राशिः पञ्चत्रिंशदधिकाष्टादशशतरूपो गुणितः, आयेन राशिना द्वाविंशत्यधिकशतरूपेण भक्तोलब्धानि परिपूर्णानि पञ्चदशमण्डलानि षोडशस्य च मण्डलस्य पञ्चद्वाविंशशतभागाः (१५१३३) इति । ___ अथ सम्प्रति सूर्यमासमधिकृत्य चन्द्रादीनां मण्डलानि प्रतिपादयति-ता आइच्चेणं मंडल में गति करता है ? इस प्रकार श्रीगौतमस्वामी के प्रश्न को सुनकर उत्तर में श्रीभगवान कहते हैं-(ता पण्णरस मंडलाई चरइ पंच य बावीससयभागे मंडलस्स) एक कर्ममास में नक्षत्र पंद्रह मंडल परिपूर्ण तथा सोलहवें मंडल का एकसो बावीसिया पांच भाग (१५+१६) गमन करता है। यहां पर अनुपात इस प्रकार से होता है-यहि एकसो बावीस कर्ममास से अठारहसो पैंतीस मंडल लभ्य होते हैं तो एक कर्ममास में कितने मंडल लभ्य हो सकते हैं ? इस को जानने के लिये यहां पर तीन राशि की स्थापना करें १८०१-१३५=१५ +2 यहां पर एक रूप अंतिम राशि से मध्य की अठारह सो पैंतीस वाली राशि का गुणा करें तत्पश्चात् एकसो बावीस रूप प्रथम राशि से भाग करे तो परिपूर्ण पंद्रह मंडल एवं सोलहवें मंडल का एकसो बावीसिया पांच भाग (१५,२३) लभ्य होते हैं। ___ अब सूर्य मास को अधिकृत करके चंद्रादि के मंडलों को प्रतिपादित करते ગમન કરે છે? આ પ્રમાણે શ્રીગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નને સાંભળીને ઉત્તરમાં શ્રીભગવાન કહે छ.-(ता पण्णरस मडलाई चरइ पंचय बावीससयभागे मंडलस्स) मे ४मभासमा नक्षत्र પંદર મંડલ પુરા તથા સોળમા મંડળના એકસોબાનીસિયા પાંચ ભાગ (૧૫+ફર) ગમન કરે છે. અહીં અનુપાત આ પ્રમાણે થાય છે. જે એકસબાવીસ કર્મમાસથી અઢારસો પાંત્રીસ મંડળ થાય, તે એક કર્મમાસમાં કેટલા મંડળે લભ્ય થઈ શકે ? આ જાણવા माटे गडी राशिनी स्थापना ४२वी. १६३५१ =१६३५ =१५१३३ मडी ४३५ मतिम રાશિથી મધ્યની અઢારસો પાંત્રીસવાળી રાશીને ગુણાકાર કરવું તે પછી એક બાવીસ રૂપ પ્રથમ રાશિથી ભાગ કરવામાં આવે તે પુરેપૂરા પંદર મંડળ અને સેળમા મંડળના એક બાવસિયા પાંચ ભાગ ૧૫) લબ્ધ થાય છે.
હવે સૂર્યમાસને અધિકૃત કરીને ચંદ્રાદિના મંડળનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવે છે.
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૨
