________________
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे मण्डलानि पूरयतीति गौतमस्य-प्रश्नस्ततो भगवानाह-'ता चोदस चउभागाई मंडलाई चरइ एगं च चउवीससयं भागे मंडलस्स' तावत् चतुर्दश चतुर्भागमण्डलानि चरति एकं च चतुर्विशतिशतं भागं मण्डलस्य ॥ चतुर्दश सचतुर्भागमण्डलानि-चतुर्भागसहितानि चतुर्दश मण्डलानि एकं च चतुर्विंशशतभागं मण्डलस्यार्थात् परिपूर्णानि चतुर्दश मण्डलानि पञ्चदशस्य च मण्डलस्य चतुर्भाग-चतुविशत्यधिकशतसत्क मेकत्रिंशद् भागप्रमाणमेकं च चतुविंशत्यधिकशतस्य भाग-द्वात्रिंशतं पञ्चदशस्य मण्डलस्य चतुर्विशत्यधिकशतभागान्-चरति (१४+३) एतत्तुल्यप्रदेशान पूरयति । यथात्र भावना एकस्मिन् युगे चतुर्विंशत्यधिकं शतं पर्वणां भवति, चतुराशीत्यधिकानि अष्टौशतानि मण्डलानां च भवन्ति, एकस्मिन् चान्द्रमासे च द्वे पर्वणी भवत श्चेति त्रैराशिकप्रवृत्तिर्यदि चतुर्विंशत्यधिकेन पर्वशतेनाष्टाशतानि चतुराशीत्यधिकानि मण्डलानां लभ्यन्ते तदा द्वाभ्यां पर्वभ्यां किं स्यादिति राशित्रयस्थापना 1928-१४ + अत्रान्त्येन राशिना द्विकलक्षणेन मध्यमो राशि चतुराशीत्यगौतमस्वामी के प्रश्न को सुनकर उत्तर में श्री भगवान् कहते हैं-(ता चोद्दस चउभागाई मंडलाई चरइ एगं च चउवीससयं भागं मंडलस्स) चतुर्थांश सहित चौदह मंडल अर्थात् सवाचौदह मंडल यानि पूर्ण चौदह मंडल तथा पंद्रहवें मंडल का चौथा भाग माने एक सो चोवीस भाग संबंधी इकतीस भाग प्रमाण एक सो चोवीस का चतुर्थ भाग-पंद्रहवें मंडल का एक सो चोविसिया बत्तीस भाग में संचरण करता है। (१४+१) इतने प्रमाण प्रदेश को पूरित करता है । इसकी भावना इस प्रकार से है-एक युग में एक सो चोवीस पर्व होते हैं, तथा आठ सो चौरासी मंडल होते हैं, एक चान्द्रमास में दो पर्वणी होती है अतः त्रैराशिक प्रवृत्ति करे कि-यदि एक सो चोवीस पर्व से आठ सो चौरासी मंडल लभ्य होते हैं तो दो पर्व से कितने मंडल लभ्य हो सकते हैं ? इसको जानने के लिये तीन राशि की स्थापना करेंप्रश्रने सालजीन उत्तरमा श्रीमान् ४ छे.-(तो चोदस चउभाग मंडलाई चरइ एगच चवीससय भागं मडलस्स यतु २५ सहित यौहम अर्थात् સવાચૌદમંડળ એટલે કે પુરેપુરા ચૌદમંડળ અને પંદરમા મંડળને ચોથા ભાગ એટલે કે એકવીસ ભાગ સંબંધી એકત્રીસ ભાગ પ્રમાણ એકસેવીસને ચે ભાગ પંદરમાં મંડળના એક વીસિયા બત્રીસ ભાગમાં સંચરણ કરે છે. (૧૪+રે ) આટલા પ્રમાણ વાળા પ્રદેશને પૂરે છે. આની ભાવના આ રીતે છે. એક યુગમાં એકવીસ પર હોય છે. તથા આઠરાશી મંડળે હોય છે. એક ચાંદ્રમાસમાં બે પર્વણ હોય છે. તેથી વૈરાશિક પ્રવૃત્તિ કરવીકે યદિ એકવીસ થી આઠસોરાશી મંડળ લભ્ય થાય તે બે પર્વથી કેટલા મંડળ લલ્ય થઈ શકે છે? તેને જાણવા માટે ત્રણ રાશીની સ્થાપના કરવી.
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2
