________________
६२४
सूर्य प्रतिसूत्रे
तयोरेकस्य च मुहूर्त्तस्य अष्टाविंशतौ द्वाषष्टिभागेषु, एकस्य च द्वाषष्टिभागस्य पट् चत्वारिंशति सप्तषष्टिभागेषु शेषेषु चूर्णिकाभागेषु सत्सु तत्रैव वर्त्तमानचन्द्रो द्वितीयां हैमन्ती मावृत्तिं प्रवर्त्तयतीति ॥ अथात्रैव सूर्यनक्षत्रयोगविषयं प्रश्ननिर्वचनसूत्रमाह- 'तं समयं च णं रेकेणं मक्खणं जोएइ' तस्मिन् समये च खलु सूर्यः केन नक्षत्रेण युनक्ति ? ॥द्वितीयावृत्ति प्रवर्तनकाले सूर्यः केन नक्षत्रेण सह वर्त्तमानो भवतीति गौतमस्य प्रश्नस्ततो भगवानाह - 'ता उत्तराहिं आसादार्हि, उत्तराणं आसाढाणं चरिमसमये' तावदुत्तराभिराभिरादाभिः, उत्तराणामापादानां चरमसमयः ॥ अनयोः सूत्रखण्डयो व्याख्या पूर्ववदेवज्ञेया । गणितभावनाऽपि प्रथमावृत्तिवदेव भावनीया, किमत्र पुनर्व्याख्यया भावनया च? | पूर्व भावितत्वादिति ।
"
६)= (२ ।
।
६२-६७
अतः यह सिद्ध होता है की शतभिषा नक्षत्र का दो मुहूर्त तथा एक मुहूर्त का बासठिया अठाईस भाग तथा बासठिया एक भाग का सडसठिया छियालीस चूर्णिका भाग शेष रहे तब वहां पर वर्त - मान होकर चंद्र हेमन्त ऋतु की दूसरी आवृत्ति को प्रवर्तित करता है ।
२१ ६२-६७
अब यहां पर सूर्यनक्षत्रयोग के संबंध में जानने की इच्छा से श्री गौतमस्वामी प्रश्न पूछते हैं - ( तं समयं च णं सूरे केणं णक्खन्तेणं जोएइ) दूसरी आवृत्ति प्रवर्तन काल में सूर्य कौन नक्षत्र के साथ वर्तमान रहता है ? इस प्रकार श्री गौतमस्वामी के प्रश्न को सुनकर उत्तर में श्री भगवान् कहते हैं(ता उत्तराहिं आसादाहिं उत्तराणं आसादाणं चरिमसमए) इस सूत्रांश की व्याख्या एवं गणितप्रक्रिया प्रथम आवृत्ति के कथनानुसार भावित कर लेवें । पहले सविस्तर रूप से व्याख्यात कर भावना भावित कर कहा ही है अतः पुनः यहां पर पिष्टपेषण नहीं करते हैं ।
४२वी. _ १५–(१२।३।१,६७) = (२२, ७) तेथी मे सिद्ध थाय छे डे-शतभिषा નક્ષત્રના બે મુહૂત તથા એક મુહૂર્તના ખાસિયા અચાવીસ ભાગ તથા બાસિયા એક ભાગના સડસઠયા છેતાલીસ ચૂર્ણિકા ભાગ શેષ રહે ત્યારે ત્યાં વર્તીમાન રહીને ચંદ્ર હુમન્તઋતુની ખીજી આવૃત્તિને પ્રવૃતિત કરે છે
હવે ત્યાં સૂર્યનક્ષત્રયોગના સંબધમાં જાણવાના હેતુથી શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન पूछे छे - (तं समयं च णं सूरे केणं णक्खत्तेणं जोएइ) मील आवृत्तिना प्रवर्तनअणमा सूर्य કયા નક્ષત્રની સાથે વર્તમાન રહે છે? આ પ્રમાણે શ્રી ગૌતમસ્વામીના પ્રશ્નને સાંભળીને उत्तरमा श्री भगवान् हे छे - ( ता उत्तराहि आमाढाहिं उत्तरा आसाढाणं चरिमसमए) આ સૂત્રાંશની વ્યાખ્યા અને ગણિતપ્રક્રિયા પહેલી આવૃત્તિના કથન પ્રમાણે ભાવના કરીને કહેવામાં આવી ગયેલ છે. તેથી ફરીથી તેને અહીં કહેલ નથી.
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૨
