________________
५४८
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे
आवृत्तयो भवन्ति चतुस्त्रिंशं च शतमावृत्तीनां चन्द्रमसो भवतीत्युक्तं ग्रन्थान्तरे यथा'सूरस्स य अयणसमा आउट्टिओ जुगं दस होंति । चंदस्स य सयं च चोचीसं चेव ॥ १ ॥'
छाया - सूर्यस्य च अयनसमा आवृत्तयो दश भवन्ति ।
चन्द्रस्य च शतं च चतुस्त्रिंशच्चैव ॥ १ ॥ अर्थादेकस्मिन् पञ्चवर्षात्मके युगे सूर्यस्य दश आवृत्तयो भवन्ति चन्द्रमसश्वावृत्तीनां चतुस्त्रिंशं शतं चतुस्त्रिंशदधिकं शतमिति । कथमेतदवसीयते ? अत्रोच्यते-अत्रोक्ता आवृत्तयो नाम भूयो भूयो दक्षिणोत्तर - गमनरूपा भवन्ति, तेनात्र सूर्यस्य चन्द्रमसो वा यावन्त्ययनानि भवेयु स्तावत्य एव आवृत्यो भवेयुरिति निश्चयप्रचयम्, एकस्मिन् सम्वत्सरे पट् षष्ट्यधिकानि त्रीणि शतानि ३६६ दिवसानां भवन्ति, तथा चैकमण्डलभ्रमणपरिमाणं त्र्यशीत्यधिकं शतमेकम् १८३ भवति दिवसानाम्, एकस्मिन् युगे च दिवसानां त्रिंशदधिकानि अष्टादशशतानि भवन्तीस्यादिकं सर्व पूर्वमेव प्रतिपादितं भावितं च । तेनात्र त्रैराशिकप्रवृत्तिर्यथा - यदि दिवसानां इसप्रकार ग्रन्थान्तर में भी कहा है
सूरस्स य अयणसमा आउट्ठिओ जुगंमि दसहोंति । चंदस्सय सयं च चोत्तीसं चेव ॥१॥
अर्थात् एक पांच वर्षवाले युग में सूर्य की दस आवृत्तियां होती है । यह किस प्रकार होता है ? सो कहते हैं-यहां पर आवृत्तियां माने वारंवार दक्षिणोतर गमनरूप गति होती है । अतः यहां पर सूर्य के अथवा चंद्र के जितने अयन होते हैं, उतनी आवृत्तियां होती है यह निश्चित है, एक संवत्सर में तीनसो छियासठ ३६६ दिवस होते हैं, तथा एक मंडलभ्रमण का परिमाण एकसो तिरासि १८३ अहोरात्र होते हैं, एक युग में अठारहसो तीस १८३० दिवस होते हैं, इत्यादि सर्व कथन पहले प्रतिपादित करके भावित किया है । अतः વ વાળા એક યુગમાં સૂર્યની દસ આવૃત્તિ થાય છે. અને અકસાચાત્રીસ ચંદ્રમાની આવૃત્તિ થાય છે. આ પ્રમાણે ગ્રન્થાન્તરમાં પણ કહેલ છે.
( सूररस य अयणसमा आउट्ठिओ जुगंमि दस होंति । चंदस् य सयंच चोत्तीसं चेत्र ॥१॥
અર્થાત્ પાંચ વર્ષોંવાળા એક યુગમાં સૂર્યની દસ આવૃત્તિયા થાય છે. તથા ચંદ્રની એકસાચોત્રીસ આવૃત્તિયેા થાય છે. આ કેવી રીતે થાય છે? તે ખતાવે છે. અહી આવૃત્તિ એટલે વારંવાર દક્ષિણ અને ઉત્તરના ગમન રૂપ ગતિ હોય છે. તેથી અહીંયાં સૂના અને ચંદ્રના જેટલા અયન હેાય છે, તેટલી આવૃત્તિ થાય છે. એ નિશ્ચિત છે. એક સંવત્સરમાં ત્રણુસેાછાસઠ ૩૬૬। દિવસ હાય છે, તથા એક મડળભ્રમણનું પરિમાણુ એકસા ત્ર્યાશી ૧૮૩૫ અહારાત્ર હાય છે. એક યુગમાં અઢારસાતીસ ૧૮૩૦ દિવસેા હૈાય છે.
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૨
