________________
५२४
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे नैव भवति, यतोहि कालोऽवस्थितः-स्थिरः-अनादिमानेषकाल इत्यर्थः । तहि कथं वृद्धिरवृद्धि प्रतिपाद्यते ? अत्रोच्यते-या खलु वृद्धिः-उपचयः, अवृद्धिः-अपचय:-क्षयःअवमोवा लोकव्यवहारे दृश्यते कथ्यते च सा किल मासानां सौर-चान्द्र-नाक्षत्रादि मासानाम् एकैकस्मात्-परस्परापेक्षया मासचिन्ताया मेतत् सर्व कल्पना मात्रमेवेति ॥अथात्र अवमरात्र भावनाकरणार्थ पूर्वाचार्य रुपदर्शितं गाथाद्वयमत्रोपन्यस्यते
'चंद उऊ मासाणं अंसा जे विसेसंम्मि । ते ओमरत्तभागा हवंति मासस्स नायव्वा ॥१॥ बावद्विभागमेगं दिवसे संजायइ ओमरत्तस्स ।
बावढिए दिवसेहिं ओमरत्तं तओ हवइ' ॥२॥ छाया-चन्द्र-ऋतुमासाना मंशा ये दृश्यन्ते विश्लेषे।
ते अवमरात्रभागा भवन्ति मासस्य ज्ञातव्याः॥१॥ द्वापष्टिभागमेकं दिवसः संजायते अवमरात्रस्य ।
द्वाषष्टया दिवसैरवमरात्रस्ततो भवति ॥२॥ अथानयो रक्षरार्थगमनिका व्याख्या यथा-ऋतुमासः-कर्ममासः, चन्द्रर्तुमासानांचान्द्रमासकर्ममासयोः परस्परम् 'विसेसम्मि' विश्लेषे-अन्तरे कृते सति ये अंशा-परस्पकदापि होती नहीं है । कारण की काल अवस्थित होता है अर्थात् स्थिर एकरूप रहता है, तो वृद्धि या क्षय किस प्रकार प्रतिपादित करते हैं ? इसके लिये कहते हैं जो वृद्धि या अपचय-क्षय लोकव्यवहार में दिखता है एवं कहा जाता है वह केवल सीर चांद्र एवं नाक्षत्रादि मासों का परस्पर की अपेक्षा से मास विचारणा में ये सब कल्पना मात्र ही होती है। ____ अब यहां पर अवमरात्र की भावना कहने के हेतु से पूर्वाचार्यने कही हुई दो गाथा यहां पर प्रदर्शित की जाती है-(चद् उऊ मासाणं) इत्यादि इसकी अक्षरार्थ गमनिका व्याख्या दिखलाई जाती है-ऋतुमास अर्थात् कर्ममास एवं चांद्रमास परस्पर में (विसेसम्मि) विश्लेष अर्थात् अंतर करे तो जो अंश વખતે થતી નથી કારણ કે કાળ અવસ્થિત હોય છે. એટલે કે સ્થિર એક રૂપ હોય છે. આ વૃદ્ધિ અથવા ક્ષય કેવી રીતે પ્રતિપાદિત કરેલ છે? આ જાણવા માટે કહે છે, જે વૃદ્ધિ કે ક્ષય લેકવ્યવહારમાં દેખાય છે, અને કહેવામાં આવે છે તે કેવળ સૌર ચાંદ્ર અને નાક્ષત્રાદિ માસના પરસ્પરની માસવિચારણામાં યા બધી કલપના માત્ર જ હોય છે.
હવે અહીં અવમાત્રની ભાવના કહેવાના હેતુથી પૂર્વાચાર્યોએ કહેલ બે ગાથા मतापामा माये छे-(चंद उऊमासाणं) त्या मानी अक्षरा भनि। व्याभ्या मतावामा भाव छ-३तुमास अर्थात् मास अने यांद्रमास ५२०५२ (विसेसम्मि) विष मात् અંતર કરે તો જે અંશ પરસ્પરના અંતરને ભાગ અર્થાત્ અંતરના અંશ કે જે બાસ
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર:
