________________
३४
सूर्यप्राप्तिसूत्रे इति । अत आगतं प्रथमपर्व आश्लेषायाः त्रयोदशमुहर्तान् एकस्य च मुहर्तस्य एकविंशति
षिष्टिभागान् एकस्य च द्वापष्टि भागस्य एक सप्तषष्टिभागं भुक्त्वा समाप्तमिति । तथा यदि चतुर्विशत्यधिकेन पर्वशतेन सप्तषष्टिपर्याया लभ्यन्ते । तदा द्वाभ्यां पर्वभ्यां किं लभामहे ! इति त्रैराशिकगणितेन राशित्रयस्थापना क्रियते यथा-४-३४ अत्रान्त्येन राशिना मध्यराशि गुणितो वर्तते, अतो जातम् अंशस्थाने चतुर्विंशदधिकं शतं, हरस्थाने च तदेव चतुर्विंशत्यधिकं शतमिति । अत एव हरस्थानीयेनाधराशिना चतुविंशत्यधिकशतरूपेण भागो हियते-१३४ = ११२४ = 1:" लब्धः एको नक्षत्रपर्यायः स्थिताः शेषा दश । तत एतावान् नक्षत्रानयनार्थ त्रिंशदधिकैरष्टादशभिः शतैः सप्तषष्टिभागै गुणयिष्याम इति, गुणकारछेदराश्योरर्द्धनापवर्तना कार्या यथा-१.
x x.जातो गुणाकारराशिनवशतानि पञ्चदशोत्तराणि । छेदराशिषिष्टिरिति । ततश्च पञ्चदशोत्तराणि भाग का सरसठिया भाग शेष रहता है। अब प्रथम पर्व आता है, वह आश्लेषा नक्षत्र का तेरह मुहूर्त तथा एक मुहूते का बासठिया एक भाग तथा बासठिया एक भाग का सरसठिया एक भाग मुक्त कर के समाप्त होता है। तथा यदि एकसो चोवीस पर्व से सरसठ पर्याय लभ्य होवे तो दो पर्व से कितना लब्ध हो ? इस विचारणा में त्रैराशिक गणित के लिये तीन राशि की स्थापना करे जैसे कि- यहां पर अयन राशि से मध्य राशिका गुणा करे तो अंश स्थान में एकसो चोतीस तथा हर स्थान में वही एकसो चोवीस रहता है, अतएव हरस्थानीय आद्यराशि से एकसो चोवीस रूप से भाग करे १३४-११-१६ इस प्रकार एक नक्षत्र लब्ध होता है तथा दस शेष रहता है, तदनन्तर यह नक्षत्र लाने के लिये सडसठिया अठारहसो तीस से गुणा करे तथा गुणाकार एवं छेद राशि का अर्ध से अपर्वना करे जैसे कि,X9632=१० X ११५ इस प्रकार गुणाकार राशि नवसो पंद्रह होता है तथा छेदराशि बासठ तदनन्तर ભાગ શેષ રહે છે, હવે પહેલું પર્વ આવે છે, તે અશ્લેષા નક્ષત્રના તેર મુહુર્ત તથા એક મુહૂર્તન બાસથિા એક ભાગ તથા બાસઠિયા એક ભાગના સડસઠિયા એક ભાગ ભગવીને સમાપ્ત થાય છે, તથા એકસે ચાવીસ પર્વથી સડસડ પર્યાય લબ્ધ થાય તે બે પર્વથી કેટલા પર્વ લબ્ધ થાય? આ પ્રકારની વિચારણામાં બૈરાશિક ગણિત માટે ત્રણ રાશિની સ્થાપના કરવી, જેમ કે ર= અહીંયા અયન રાશીથી મધ્યરાશીને ગુણા કાર કરે, તે અંશથાનમાં એકસો ત્રીસ તથા હરસ્થાનમાં એજ એકસો વીસ રહે છે, તેથી જ હરસ્થાનની પહેલી રાશિથી એકસે ચોવીસને ભાગ કરે રૂ=૧૧૨ =૧૫ આ રીતે એક નક્ષત્ર લબ્ધ થાય છે, અને દસ શેષ રહે છે, તે પછી નક્ષત્ર લાવવા માટે સડસડિયા અઢારસે ત્રીસથી ગુણવા તથા ગુણકાર અને છેદરાશિના અર્ધાથી અપવર્તન કરવી જેમ કે-૧૨૧° = આ રીતે ગુણાકાર રાશિ નવસો પંદર થાય
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2
