________________
२८२
सूर्यप्रज्ञप्तिसूत्रे माऽमावास्यापरिसमाप्तिसमये आश्लेषानक्षत्रस्यैको मुहर्त्तः, एकस्य च मुहर्तस्य चत्वारिंशद् द्वाषष्टिभागा:- एकस्य च द्वापष्टिभागस्यैकं द्वापष्टिभागं सप्तषष्टिधा छित्वा-सप्तषष्टिविभागै विभज्य तस्य सत्काः द्वापष्टिश्चूर्णिकाभागाः= शेषाः=१ । । । एत तुल्यशेषस्थाने आश्लेषा नक्षत्रे वर्तमानश्चन्द्रः प्रथमाम् अमावास्यां परिसमापयतीत्यवधेयः, अबधार्थ च स्वशिष्येभ्य उपदेष्टव्यश्चेति ॥
अत्र गणितक्रियायां चिन्त्यमानायां स एव पूर्वोक्तो नक्षत्र ध्रुवराशि ग्राह्यः, यथा नक्षत्रध्रवराशि:-६६ ।। षट्पष्टिर्मुहर्ताः, एकस्य च मुहर्तस्य पश्चद्वापष्टिभागाः एकस्य च द्वाषष्टिभागस्यैकं सप्तपष्टिभागं चेति ।।
सम्प्रति-प्रथमामावास्या किल चिन्त्यमाना वर्तते, तेनैकेन गुणकेन गुण्यते । एकगुणितास्तु सर्वेऽपि राशयो तथैव भवन्ति, अत एवैकेन गुणितमपि तथैव तिष्ठति । ततश्चैतमहर्त तथा एकमुहर्त का बासठिया चालीसभाग तथा बासठिया एक भाग का सडसठिया बासठ भाग अर्थात् बासठिया एक भाग का सडसठ भाग करके तत्संबंधी बासठ चूर्णिकाभाग- शेष इतना शेष स्थान में अश्लेषा नक्षत्र के साथ रहा हुवा चंद्र पहली अमावास्या को समाप्त करता है। इसप्रकार अवधारण करना चाहिये तथा अवधारण करके शिष्यों को इसप्रकार से उपदिष्ट करें।
अब गणित प्रक्रिया से विचारणा करे तो वही पूर्वोक्त नक्षत्र की ध्रुवराशी लेवें जैसे कि पूर्व कथित नक्षत्र की ध्रुवराशि-६६ छियासठ मुहर्त तथा एक मुहूर्त का बासठिया पांच भाग तथा बासठिया एक भाग का सडसठिया एक भाग होती है, अब यहां पर पहली अमावास्या की विचारणा चलती है, अतः उसको एक गुणक से गुणा करे । एक से गुणित सभी संख्या उसी प्रकार से रहती है, अतः एकसे गुणित ध्रुवराशि उसी प्रकार रहती है। इससे पुनએક મુહૂર્ત તથા એક મુહૂર્તના બાસઠિયા ચાલીસ ભાગ તથા બાસઠિયા એક ભાગના સડસઠિયા બાસઠ ભાગ અર્થાત્ બાસઠિયા એક ભાગના સડસઠ ભાગ કરીને સંબંધી બાસઠ ચૂર્ણિકા ભાગ ૪ શેષ=ાર્દિકે આટલા શેષ સ્થાનમાં અશ્લેષા નક્ષત્રની સાથે રહેલ ચંદ્ર પહેલી અમાવાસ્યાને સમાપ્ત કરે છે. આ રીતે સમજી લેવું. તથા તે પ્રમાણે શિષ્યોને ઉપદેશ આપ.
હવે ગણિત પ્રક્રિયાથી વિચારણા કરવામાં આવે તો એ પર્વોક્ત નક્ષત્રની પ્રવરાશી देवी. २ -५i 3 नक्षत्री ध्रुवराशि=६६।११छ।स5 मुत तथा मे मुडू તૈના બાસડ્યિા પાંચ ભાગ તથા બાસડિયા એક ભાગના સડસઠિયા એક ભાગ જેટલી હોય છે, હવે અહીં પહેલી અમાવાસ્યાની વિચારણા ચાલે છે. તેથી ધ્રુવરાશીને એક ગુણકથી ગુણાકાર કરે. એકથી ગુણેલ બધી જ સંખ્યા એજ પ્રમાણે રહે છે. તેથી એકથી
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: 2
